موسیقی ملل

واژه‌شناسیِ موسیقی ملل

از منظر واژه‌شناسی، موسیقی ملل (world music)، به طور کلی به دنبال موسیقیِ فرهنگ‌هایِ ملل مختلف در جهان است که برای اولین بار در دهه 1980 برای مشخص کردن ضبط‌های غیر انگلیسی که در بریتانیای کبیر و ایالات متحده منتشر شده بود، به کار گرفته شد. اگرچه ناب گرایان (طرفدارانِ حذفِ جزئیات، جهت دست‌یابی به هنر ناب) استدلال می‌کردند که هیچ سبک موسیقی را نمی‌توان به عنوان موسیقی ملل یا جهانی شناسایی کرد، این اصطلاح برای نزدیک کردن موسیقی خارجی به جریان اصلی موسیقی عامه‌پسند غربی ابداع شد. تاریخ این موسیقی از بسیاری جهات در حقیقت داستان بازاریابی موسیقی خارجی توسط شرکت‌های ضبط غربی است.

علی‌رغم این خاستگاه‌های تجاری، در اوایل دهه 1990 این اصطلاح در برخی کشورها به عنوان یک ژانر موسیقی تلقی شد قابل ذکر است که در قرن بیست و یکم برخی از مردم اصطلاح موسیقی ملل را به خاطر اشاره به غیر غربی بودن، توهین آمیز و نژادپرستانه یافتند، چندین موسسه این اصطلاح را با موسیقی گلوبال جایگزین کردند ولی هم اکنون رایج‌ترین اصطلاح در وصف این نوع موسیقی همان موسیقی جهانی یا موسیقی ملل است. در پایان قرن گذشته استدیوها و لیبل‌های ضبط موسیقی که سوپراستارهایی مانند الویس پریسلی، مایکل جکسون و همچنین سودآوری همکاری با آنان را به چشم دیده بودند، تمایلی به صرف بودجه جهت ضبط و آرشیو کردن موسیقی ملل را از خود نشان نمی‌دادند اما با ورود به قرن جدید و فرار مخاطبین به سمت جنبش مینیمال (موسیقی مینیمال)، استدیوهای مطرح برای جبران عقب نماندن از این جنبش، خود را به عنوان نقطه مقابل صداهای مصنوعی و طرفدار موسیقی فولکلور نشان دادند.

برخورد آگاهی بخش

اولین برخورد شما با موسیقی ملل به طرق مختلف اتفاق می‌افتد که معمولا به شدت شخصی و روی احساسات و تجربیات گذشته سوار است. برخی از ما مسافت های زیادی را طی می‌کنیم تا با موسیقی کاملاً متفاوت و جدیدی روبرو شویم. بعضی دیگر از طریق ورود مهاجران یا پناهندگان به کشورمان و ارتباط با آنها، برای برخی دیگر اولین برخوردها از طریق ضبط های خصوصی یا پیوندهای اینترنتی و سایت ها صورت می گیرد. اما این برخورد در هر شکل و فرمی، از نوع برخوردهای آگاهی بخش است، چنین آگاهی ای به ندرت ما را دست نخورده رها می کند. واکنش ها به این مواجهه متفاوت است: هیبت و شگفتی، ترس و احترام، آرامش از سادگی یا ناهنجاری ناشی از آواهایی نا آشنا، یا ممکن است تنها از آن شگفت زده شویم! درست همانطور که اسطوره‌ها در مورد تقابل بین طبیعت و ماوراء طبیعت، یا بین انسان‌ها و خدایان شکل می‌گیرند، این افسانه ها برای چگونگی ظهور موسیقی در این تقابل ها توضیح می دهند، اینکه چگونه موجودات ماوراء الطبیعه و خدایان غالباً موسیقی را به عنوان هدیه به انسان می‌دهند، این هدیه ممکن است انتزاعی باشد یا به صورت یک ساز که قرار است مسیری را برای ارتباط باز کند. یکی از اولین چیزهایی که در مواجهه با موسیقی ملل یاد می‌گیریم این است که موسیقی در جای دیگر دنیا معانی متفاوتی دارد. در یک جغرافیا، موسیقی در فعالیت های فرهنگی شرکت می‌کند، در جایی دیگر ابزاری برای تحمل پذیر کردنِ سختی کار روزانه است و به کار متصل می شود. عملکرد و کاربرد موسیقی در جهان گاها برای ما نا آشنا است. (بولمن،2003)

از سوی دیگر، آنچه به عنوانِ موردی جهان شمول درک می شود خودِ ذات موسیقی است. به صورت خلاصه می توان گفت: زاویه ای که ما با موسیقی ملل روبرو می شویم، منجر به درکی است که از آن به دست می آوریم. در کشور یا شهر شما نیز نوازندگانی هستند که موسیقی محلی خود را می نوازند، اما در این مقاله نه به دنبال سبک خاصی از موسیقی، بلکه به دنبال سنتی ناب و عامیانه در هر قاره هستیم. در حال حاضر یافتن اطلاعات درباره موسیقی فولکلور همه کشورها در یک مکان دشوار است چیزی که ما به دنبال فراهم آوردن آن در این پروژه نسبتا بزرگ هستیم. تاکید ما در این مسیر بر موسیقی اصیل کشورها، ملل و اقوام مختلف جهان متمرکز و استوار است. تعریف فولکلور در فرهنگ های مختلف متفاوت است که این مساله ارائه یک تعریف واحد و جهان شمول را دشوار می سازد اما موسیقی فولکلور را می توان در بر دارنده گروهی آوا شامل: موسیقی، افسانه‌ها، داستان‌ها، تاریخ شفاهی، باورهای مردمی درباره بخت و شگون، لالایی مادران، پایکوبی بومی، آیین‌ها، شیوه‌ها و سنّت‌ها دانست. موسیقی، هنری است که به هر شکلی در هر جامعه انسانی رسوخ می کند و به تنهایی و بدون نیاز به کلمات، با فیزیک ما از طریق رقص اتحاد برقرار می کند.

در طول تاریخ، موسیقی یک مکمل مهم برای آیین و نمایش بوده است و بازتاب و تأثیرگذاری آن بر احساسات انسان بر هیچ کس پوشیده نیست. پیامدهای استفاده از موسیقی در روان درمانی و تبلیغات گواهی بر ایمان به قدرت آن در تأثیرگذاری بر رفتار انسان است، همینطور فرهنگ عامه نیز به طور مداوم از این امکانات و پتانسیل استفاده کرده است. رواج موسیقی چیز جدیدی نیست و اهمیت انسانی آن اغلب مورد اذعان قرار گرفته است. قدمت این هنر همپای قدمت انسان است اما تا همین نیم قرن اخیر هیچ کس برای ضرورت آن استدلال نکرده است. دموکریتوس، فیلسوف یونان باستان، صراحتاً هرگونه نیاز اساسی به موسیقی را انکار کرد زیرا از مازادِ موجود برخاسته بود، اما ارسطو گفت: تعیین ماهیت موسیقی یا اینکه چرا کسی باید از آن آگاهی داشته باشد آسان نیست. کمتر فیلسوفی پا به عرصه حیات گذاشته و درباره موسیقی کلامی به زبان نیاورده که این نشان از اهمیت شناخت این موضوع دارد.

قرار است در ادامه این سفر طولانی در رودخانه موسیقی ملل، با آوایِ مردمان شش قاره و حدود صد و چهل کشور آشنا شویم که به شرح زیر دسته بندی می گردند:

قاره آسیا

شامل کشورهای:

افغانستان – جمهوری آذربایجان – اردن – ارمنستان – ازبکستان – اندونزی – بحرین – میانمار – برونئی – بنگلادش – بوتان – پاکستان – تاجیکستان – تایلند – ترکمنستان – ترکیه – چین – کره – ژاپن – سری‌لانکا – سنگاپور – سوریه – عراق – مردمان کرد – عربستان سعودی – عمان – فیلیپین – قبرس – قرقیزستان – قزاقستان – قطر – کامبوج – کویت – گرجستان – لبنان – مالدیو – مالزی – مغولستان – ویتنام – هند – یمن – مردمان اویغور

قاره آفریقا

شامل کشورهای:

نیجریه – اتیوپی – مصر – کنگو – تانزانیا – آفریقای جنوبی – کنیا – اوگاندا – سودان – الجزایر -مراکش – آنگولا – موزامبیک – غنا – ماداگاسکار – کامرون – نیجر – بورکینافاسو – مالی – زامبیا – سنگال – چاد – سومالی – زیمبابوه – گینه – رواندا – بنین – تونس – سودان جنوبی – توگو -سیرالئون – لیبی – لیبریا – صحرای غربی – موریتانی – اریتره – نامیبیا – گامبیا – بوتسوانا – گابن – لسوتو – صحرای غربی – کیپ ورد

قاره اروپا

شامل کشورهای:

آلبانی – اتریش – بلاروس – بلژیک – بوسنی و هرزگوین – بلغارستان – کرواسی – قبرس – جمهوری چک – دانمارک – استونی – فنلاند – فرانسه – آلمان – یونان – مجارستان – ایسلند – ایتالیا – لتونی – لیتوانی – مقدونیه – مالت – مونته نگرو – نروژ – لهستان – پرتغال – جمهوری ایرلند – رومانی –صربستان – اسلواکی – اسلوونی – اسپانیا – سوئد – سوئیس – اوکراین – انگلستان – گرجستان –قزاقستان – کوزوو – اسکاتلند – گرین لند – روسیه

قاره آمریکای شمالی

شامل کشورهای:

ایالات متحده آمریکا – کانادا – مکزیک – نیکاراگوئه – هندوراس – کوبا – گواتمالا – پاناما – پورتو ریکو – جامائیکا – هائیتی – کاستاریکا – باهاماس

قاره آمریکای جنوبی

شامل کشورهای:

آرژانتین – اروگوئه – اکوادور – برزیل – بولیوی – پاراگوئه – پرو – سورینام – ونزوئلا – ترینیداد و توباگو – کلمبیا – شیلی

قاره اقیانوسیه

شامل کشورهای:

استرالیا – فیجی – ایالات فدرال میکرونزی – نیوزیلند – پاپوا گینه نو

دیدگاهِ شخصی درباره موسیقی ملل

ادامه این مطلب بررسی نسبتا مختصر و دیدگاه شخصی نگارنده نسبت به موسیقی ملل خواهد بود که در آینده و با ورود به قاره‌ها و کشورها، تخصصی تر به آن خواهیم پرداخت.

اگر از فضا به زمین بنگریم جهان ما به چه شکل است؟ آیا جز این است که به گوی آبی ِ بزرگی نظاره گریم؟ بیشتر سطح زمین را آب پوشانده و میتوان موسیقی اقوام ملل مختلف را به همین آبی ِ عمیق تشبیه کرد. چیزی که به نسبت موسیقی عامه پسند و رایج چیزی از آن نمیدانیم در حالی که تمام حیات موسیقی را مدیون آن هستیم. موسیقی اقوام مختلف جهان، کشف شگفتی های عمقِ اقیانوس هاست و آنچنان بکر و کشف نشده باقی مانده که برای همه غنیمت کافی برای جمع آوری را در خود گنجانده، در طول دهه های گذشته آنان که شجاعت داشتند و به اعماق این آبها سفر کردند مناظر بکری را دیدند که بیشتر و بیشتر آنان را تشویق به ادامه و دیدن تصاویری ناب تر کرد. نیازی به پوشیدن لباس مخصوص غواصی نیست چون موسیقی به شما این امکان را می دهد که در رویا و بدون ابزار سفر کنید. بشر مدرن با ساخت ادوات موسیقی الکترونیک سعی در به چالش کشیدن دست آوردهای خود در تاریخ موسیقی دارد حال آنکه موسیقی اقوام جهان، توده ای عظیم اما فاقد پیچیدگی است که مفاهیم بنیادین همچون وصف طبیعت و ارتباط با آن یا توصیف روزمرگی و ارتباط با جهان پیرامون را در بر می گیرد. از آنجایی که ذهن انسان، خود یکی از پیچیده ترین عناصر طبیعت است، پس موسیقی را ایجاد میکند تا ارتباط اسرارآمیز ذهن و طبیعت پابرجا بماند. همانطور که با خواندن آثار یک نویسنده با او متولد شده زیست می کنیم و می میریم، گوش دادن به موسیقی اقوام نیز مانند سفر به کوچه و بازار آن فرهنگ خاص و خاطره سازی با مردمان آن زیست بوم است. موسیقی ملل همچون دانه های تسبیحی به هم متصل است که فراز و فرودی درخورِ جنس ِ آن دانه دارد، گویی تمام موسیقی ای که تا امروز نواخته شده از قبل وجود داشته و ما تنها دستی با آسمان دراز کرده و دانه ای بر می گزینیم. نمی توان جغرافیای خاصی را پرچم دار موسیقی ملل دانست زیرا موسیقی به ذات نه گرایشی به سمت و سویی دارد نه حاوی پیامی جهت دار برای قشری معین است. این موسیقی هوشمندانه طراحی نشده و از متن زندگی است به همین علت پاک ترین و خالص ترینِ موسیقی هاست. گوش سپردن به آن، در حقیقت در دست گرفتنِ نبض زندگی است و در این فرآیندِ کشف و شهود و بازی ذهن، می توانید یکی از فراگیرترین تجربه های شنیداری را داشته باشید زیرا در این دنیا خبری از میکروفون های پیشرفته و استدیوهای غول آسا نیست بلکه صدای محیط و گاهی سرفه و یا جیرجیر ِ باز و بسته شدن درب، بخشی از وجود قطعه است، در پاره ای اوقات خبری از ریتم و ملودی نیست و گویی موسیقی همچون آتش فشانی از اعماق میجوشد و نشانه ای از ایجاد لایه های صوتی مختلف و اتمسفرهای درک ناپذیر و پیچیدگی های تکنیکال وجود ندارد. فرآیند شنیدن موسیقی اقوام جهان را همچون قرار ملاقات دوم در نظر بگیرید، وارد جزئیات شوید و به آن اهمیت دهید چون تک تک این جزئیات ساده، در حقیقت سنگ بنا و پل ارتباط ما با امروز و چیزی است که محکم روی آن ایستاده ایم. در پاره‌ای قطعات ممکن است چرخه‌هایی که حس هیپنوتیزم گونه و خلسه آور دارند ساخته شوند که معادل این نوع موسیقی در امروز، با پس نگاهی هوشمندانه، همان چیل آوت ( از زیرشاخه های موسیقی الکترونیک) خواهد بود.

بخش شنیداری

در این قسمت گوش به نمونه‌هایی کوتاه از موسیقی ملل بدون در نظر گرفتن مرز و جغرافیا می‌سپاریم:

منابع

World Music: A Very Short Introduction (Philip V. Bohlman)
https://www.britannica.com/art/global-music