نازنین علیبخشی
بارها در تاریخ هنر شاهد بودهایم که جنبشها و سبکهای مختلف هنری، حاصل از اعتراض و یا پاسخی به جنبشهای قبل از خود بودهاند. موسیقی هم از این قاعده مستثنی نیست؛ هر دورهای از موسیقی، متاثر از دوره یا دورههای پیش از خود و یا پاسخی به آن بوده است. اما چه اتفاقی میافتد که یک سبکِ موسیقایی، از تمام مرزهای پیش از خود عبور میکند؟ چه اتفاقی میافتد وقتی موسیقی سعی میکند تا شکاف ایجاد شده بین آهنگساز و مخاطب را در موسیقی مدرن اوایل قرن بیستم کم کند و مجدداً مفهوم اصلی «گوش دادن» را یادآوری کند؟ او چگونه بر مخاطب با صدا به عنوان یک تجربهی درونی و عاطفی تاثیر میگذارد؟ موسیقیای که گویی با میزانی ناگهانی از سکوتِ فرماتدار، در پاسخ به هیاهوی میزانهای قبل از خودش ظاهر میشود. این داستانِ موسیقی مینیمال است.
موسیقی سفر طولانیِ خود را از قدیمیترین موسیقیای که میشناسیم، یعنی موسیقیِ قرون وسطی و آوازهای اولیه، مسها و موتتها آغاز کرد و از موسیقی رنسانس و درهم آمیختن رشتههای خطوط موسیقی که در دورهی قبل از خودش در تقابل با یکدیگر بودند، ادامه داد و از باروک که دورهای مبالغه آمیز و لبریز از تزئینات بود، گذر کرد و به کلاسیک رسید و اندکی از زرق و برق باروک فروکاست و به بافتی سبکتر، واضحتر و با پیچیدگیِ کمتر نسبت به موسیقی باروک، نمود پیدا کرد. بعد از آن به دورهی رمانتیک رسید و موسیقی دوباره دچار بافتی متراکم و سنگین شد، همچنین بیانِ احساسات، شخصیتر و عمیقتر شد و تخیل نیز از آزادی و تمایل به ماجراجویی برخوردار شد. دیری نپایید که موسیقی قرن بیستم آغاز شد و موسیقی درگیر تنوع خیره کنندهای از گرایشها و تکنیکهای جدید شد و همچنین منجر به مجموعهای پر پیچ و خم از «ایسم»ها و «الیته»ها شد. موسیقی قرن بیستم را میتوان آمیزهای پیچیده از سبکهای مختلف دانست که در دل خود جریاناتی را به وجود آورد که هر کدام پاسخی به جنبشهای قبل از خود بودند. جنبش مینیمالیسم هم که تقریباً در حوالی سال 1960 آغاز شد، از جمله جنبشهایی بود که بر علیه جنبشهای قبل از خودش پدید آمد. پس دور از انتظار نیست که اکثر رفتارهای تکنیکالِ قبل از خودش را زیر پا گذاشته باشد. از اصول هارمونی دوره کلاسیک که مدتها قبل از مینیمالیستها توسط سریالیسمها کنار گذاشته شده بود گرفته تا طرد گرایشات مدرنیسم اروپایی که همان قوانین پیچیده سریالیسم بود. مینیمیالیسم، توسط چهار آهنگساز لامونت یانگ(1935)، تری رایلی(1935)، استیو ریچ(1935) و فیلیپ گلس(1937) که بهعنوان پیشتازان موسیقی مینیمال شناخته میشوند، پایهگذاری شد و همچنان ادامه دارد.
آهنگسازان مینیمالیست، به طور عام، تلاش کردهاند تا حلقهی شنوندگان آثارشان را هرچه گستردهتر سازند. استیو ریچ مینویسد :«واکنش ساده و بیتکلف عامه، مهمترین پشتوانهی من است… کار من، و کارهای گلس و رایلی مانند دمیدن هوایی تازه در جهان نو موسیقی است… احساس بسیار سلامت بخش: احساسِ پرکشیدن از موقعیتی متروک و منزوی و رو آوردن به بستر اصلیِ جریان موسیقی.» (کیمیین 1383: 725)
وقتی میگوییم موسیقی مینیمال به فرهنگهای مختلف نشت داده شده است و هنوز هم درحال جریان است، آیا اگر موسیقی مینیمال صرفاً متکی به معنای لغوی خودش بود، میتوانست سالهای زیادی دوام بیاورد؟ آیا میتوانست مدعی تفکر باشد؟ وقتی از ساختارشکنی صحبت میکنیم، اگر با یک ساختارشکنی بیقاعده رو به رو باشیم، قطعاً بعد از مدتی تبدیل به یک اتفاق رندوم و بیهدف میشود و هیچ امتدادی نمیتواند پیدا کند. اگر قرار باشد یک ساختارشکنی تکثیر پیدا کند و امتداد داشته باشد، باید قاعدهمند باشد و این قواعد هستند که توانستهاند سبک مینیمالیسم را در موسیقی ارتقا دهند و این جریان را متوقف نکنند. برخلاف تفکر عموم باید بگوییم اینجا سادگی، به معنای پیشِ پا افتاده نیست. اگر شما بخواهید با حداقل ابزاری که در اختیار دارید و با ایجاد حداقل تغییر اثر بزرگی خلق کنید، قطعاً خیلی سختتر خواهد بود تا اینکه از آزادی عمل برخوردار باشید.
تام جانسون منتقد موسیقی نوشت :«ایده مینیمالیسم بسیار بزرگتر از آن است که بسیاری از مردم تصور میکنند. این موسیقی به طور تعریف، شامل هر موسیقیای است که با مواد محدود یا حداقل کار میکند: قطعاتی که فقط از چند نت استفاده میکنند، قطعاتی که فقط از چند کلمه متن استفاده میکنند، یا قطعاتی که برای سازهای بسیار محدود نوشته شدهاند. مانند سنجهای قدیمی، چرخهای دوچرخه یا لیوان ویسکی. این سبک شامل قطعاتی است که برای مدت زمان طولانی یک صدای اساسی را حفظ میکنند. شامل قطعاتی است که منحصراً از ضبط رودخانهها و جویبارها ساخته شدهاند. شامل قطعاتی است که در محافل بی پایان حرکت میکنند. و شامل قطعاتی است که دیواری بی صدا از ساکسیفون ایجاد میکند. شامل قطعاتی است که زمان زیادی را صرف حرکت تدریجی از یک نوع موسیقی به نوع دیگر میکنند.» (Tom Johnson-1972-1982)
با شنیدن آثار موسیقی مینیمالیستی، به چند ویژگی بارز پی میبریم و آنهم تکرار مداوم یک نت در ضرباهنگهای بلند است که شاید کلافه کننده و خسته کننده به نظر برسد، اما گوشهای شما به این ریتم و گامها عادت میکند و گویی به حالتی از خلسه و هیپنوتیزم میرسید. این دسته از تکرارها تکراری نمیشوند؛ چرا که گوش دادن به آنها بسیار شبیه گوش دادن به باران است و آیا کسی هست که از شنیدنِ صدای باران خسته شود؟
پس اگر بخواهیم مینیمالیسم را به بیان ساده تعریف کنیم، میگوییم تکرار قاعدهمند و پیچیده اما سوال اینجاست که تکرار، تکرار است مگر تکرار هم میتواند پیچیده باشد؟ و همین موضوع باعث شده، موسیقی مینیمالیسم جادویی باشد.
موسیقی مینیمالیسم، در جستجوی سادگی بود. اما نه یک سادگیِ خالی از معنا بلکه سادگیای که از خلاصهگویی و حذف موارد غیر ضروری میآمد. در واقع آهنگسازان مینیمالیست سعی داشتند مفاهیم عمیق را با سادگیِ هرچه تمامتر بیان کنند و توانستند با سادهگرایی، طیف وسیعی از مخاطبان را به خود جذب کنند. همانطور که والتر ویتمن شاعر آمریکایی میگوید: «سادگی، شکوه بیان است».
حال با آشنایی مختصر مینیمالیسم در موسیقی، با اثری از فیلیپ گلس مقاله را در این نقطه به پایان میرسانیم:
در این نوشتار سعی بر این داریم با نگاهی دقیق و موشکافانه به بررسی کتاب فتیشیسم در موسیقی و واپسروی شنیدن بپردازیم. این کتاب، نوشته
نوشتار پیشرو نقدی و بررسی مختصری است از کتاب «سبک و ایده در موسیقی» به قلم آرنولد شوئنبرگ. آرنولد شوئنبرگ یکی از بزرگترین و تأثیرگذارترین
تینتینابولی ؛ در قلمرو موسیقی کلاسیک، تعداد کمی از آهنگسازان قرن 20 و 21 توانسته اند یک تکنیک آهنگسازیِ نوین و متمایز را توسعه دهند و در عین حال توسطِ همین رویکردِ تازه مخاطبان گستردهای را نیز در سرتاسر جهان جذب کنند.
در این مقاله به طور خلاصه به نقش آرون کوپلند، آهنگساز آمریکایی، در زمان جنگ جهانی دوم میپردازیم و از لحاظ تاریخی بررسی میکنیم که
2 پاسخ