سوییت در موسیقی باروک

دیکشنری لاروسْ «سوییت» را توالی قطعات سازی یا ارکسترالی تعریف می‌کند که در یک تنالیته قرار دارند و از رقص الهام می‌گیرند. سوییت همچنین می‌تواند قسمتی از یک اپرا (Les Indes Galantes)، باله (Casse-Noisette) و موسیقی صحنه‌ای (L’Arlesienne) باشد. در کشورهای مختلف، اما همگی از سوییت با همین نام یاد نمی‌کنند؛ اصطلاحاتی چون: پارتیتا یا Partita در ایتالیا و آلمان، اوردر (Ordre) در فرانسه [توسط فرانسوا کوپرن (F. Couprien) ، اُورتور (Ouverture) [توسط باخ پدر] و یا حتی سونات مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.

اصطلاح سوییت برای اولین بار در مجموعه رقصی که با نام des suyttes de bransles در سال ۱۵۵۷ توسط انتشارات Attaignant به آهنگسازی اَسین دو تِختر (Étienne Du Tertre) منتشر شد، مورد استفاده قرار گرفت.

سوییت باروک

سوییت در موسیقی باروک نقش بسزایی ایفا می‌کند. ریشه‌های سوییت را می‌توان در رقص‌های دوتاییِ اواخر رنسانس، یعنی قرن شانزدهم جست؛ این رقص‌ها با رقص اول که دارای تمپویی سریع و متر ترکیبی بود، آغاز می‌شد و با رقص دوم، با تمپوی آرام و متر ساده، ادامه‌ می‌یافت. رقص‌های نام برده در دربار سلطنتی با نام‌های پَوَن و ژیلارد یا پون و سِلترادو  شناخته می‌شدند. این جفت‌رقص‌ها معمولاً با لوت‌نوازی همراه بودند و از آن‌جا که دوباره‌کوک‌کردن ساز لوت در فرصتِ اندک میان بین رقص اول و دوم عملاً غیرممکن بود، این قطعات در یک تنالیته نوشته‌ می‌شدند. این رسم حتی در هنگامی که سوییت توسط ارکستر یا ساز دیگری نواخته می‌شد نیز حفظ می‌شد.

در قرن هفدهم دو رقص اصلی دیگر یعنی «ساراباند» و «ژیگ» که به ترتیب رقص‌هایی اسپانیایی و انگلیسی بودند به جفت رقص اصلی اضافه شدند. همچنین در قرن هجدهم «آلماند» و «کورانت» جایگزین دوجفت اصلی یعنی «پَوَن» و «ژیلارد» شده و دو جفت رقص اولیه به ندرت مورده استفاده‌ی آهنگسازان قرار می‌گرفتند. بدین‌گونه این چهار رقص: آلماند، کورانت، ساراباند و ژیگ پایه‌های اصلی یک سوییت باروک را تشکیل دادند.

ایتالیا:‌ سوییت در قرن هفدهم به فرمِ سونات «داکامرا» در‌می‌آید که گاهی به این رقص‌ها از لحاظ فرمال آزادی بیشتری می‌دهد. همچنین تناوب این رقص‌ها همیشگی نبوده، اما حرکت از پویه‌ی آرام به پویه‌ی سریع نسبتاً حفظ می‌شد. به عنوان مثال، آنجلو کورلی در سونات داکامرا شماره اول، اپوس چهارم اینگونه پویه‌ها را در کنار یکدیگر قرار داد: پرلود، کورانت، آداجیو و آلماند.

فرانسه: در همین زمان، «سوییت باله» و «سوییت برای ارکستر» توسط ژان-بتیست لولی و ژان-فیلیپ رامو گسترش یافت که هر دو از ساختاری تقریباً آزاد بهره می‌بردند. اما سوییت برای کلاوسن (هارپسیکورد) و لوت بر روی چهار رقص اصلی ساخته می‌شد که با رقص‌های دیگری از جمله «گَوُت»، «بوره» و «منوئه» کامل می‌شدند.

آلمان: در اوسط قرن هفدهم، سوییت رقص به تدریج طرفدارانی در آلمان پیدا کرد- که بیشتر برای ارکستر به‌نگارش درمی‌آمد. اما در نیمه‌ی دومِ این قرن، تحت‌تأثیر فرانسه، سوییت‌هایی برای کلاوسن نوشته شد که بر پایه‌ی همان چهار رقص اصلی یعنی آلماند، کوارنت، ساراباند و ژیگ قرار داشت (فروبرگر Froberger اما موقعیت ژیگ را با ساراباند یا کورانت جابه‌جا می‌کرد). سوییت‌های ژان-سباستین باخ برای ساز سولو نیز به مدل نام‌ برده برای سوییت وفادار هستند.

مقایسه‌ی ساختاری سوییت باروک

در فرانسه تعداد پویه‌های سوییت باروک از ۴ تا ۲۰ پویه متغییر بوده و در تنالیته‌ی مشترک یا در دومینانت نوشته‌ می‌شدند (رامو، کوپرن)؛ در حالی‌ که در آلمان شمار پویه‌ها بین ۴ تا ۶ بوده و در یک تنالیته‌ی واحد به‌نگارش درمی‌آمدند. در قرن هفدهم فرانسه، پویه‌‌های سوییت، از نمونه‌ی مشابه‌ آلمانی خود، آرام‌تر و پلیفونیک‌تر بودند. بعد از یک پرلود بدون میزان (زیری و بمی نت‌ها نوشته می‌شد؛ برخلاف ریتم و متر که نوازنده‌ها آن را به‌صورت بداهه می‌نواختند) سوییت فرانسوی با پویه‌های سوییت آلمانی قرابت داشت، ‌جز آن‌که در سوییت فرانسوی یک پویه، می‌تواند چند دوبل داشته‌ باشد.

اما در دوران کلاسیسیسم (نیمه‌ی دوم قرن هجدهم) این پویه‌ها بین ۱ تا ۱۳ قطعه بودند؛ و متفاوت از دوران باروک، دیگر الزامی برای مشترک‌بودن تنالیته‌ وجود نداشت. بعضی از این سوییت‌ها تعدادی از قطعات کوتاه با فرم آزاد (کارناوال حیوانات اثر سن سان) و بعضی متشکل از چند سونات ساده بودند. در قرن نوزدهم تعدادی سوییت باله، سوییت موسیقی صحنه‌ای (سوییت پرگینت اثر ادوارد گریگ)، و سوییت اُپرا نوشته شد.

بررسی مقایسه‌ای پویه‌های سوییت‌های یوهان سباستیان باخ:

رقص‌های محوریِ سوییت و دیگر رقص‌ها

آلماند: پویه‌ای با فرم دوبخشی تکرار شونده که در میزان‌نمای ساده (۲/۲، ۲/۴، ۴/۴ یا C) نوشته می‌شود. هر دوبخش آلماند معمولاً تکرار شونده و  با هم برابراند. آلماند معمولاً مهمترین رقص و از لحاظ کنترپوآن پرمایه‌ترین پویه‌ی سوییت باروک است. پیش از آلماند می‌توان پویه‌ای با فرم آزاد، مانند پرلود، اوورتور یا توکاتا و…را مشاهده کرد.

ژان-ژک روسو در دیکشنری موسیقی خود در سال ۱۷۵۰ آلماند را این‌گونه توصیف می‌کند: «نوعی آهنگ یا قطعه‌ی موسیقی چهار ضربی که ضرب‌آهنگ آرامی دارد. از آن‌جا که از اسمش پیداست، به نظر می‌رسد که این قطعه ریشه‌ای آلمانی داشته باشد، اما در آن‌جا به هیچ وجه شناخته‌شده نیست».

کورانت:  سریع و معمولاً با فرمی دوبخشی تکرار شونده (همانند آلماند) نوشته می‌شود. در یک سوییت باروک می‌توان یک، دو یا گاهاً سه کورانت یافت که بعضی اوقات با یک دوبل نیز همراهی می‌شود (Cf. J.S.Bach, Suite anglaise n°1, BWV 806 : Courante I, Courante II suivie de deux Doubles).

کورانت در موسیقی باروک به دو کورانت فرانسوی و ایتالیایی تقسیم می‌شود: کورانت فرانسوی میزان‌نمایی ۲/۳ یا ۴/۶ و تمپویی معمولاً متوسط دارد، درحالی که کورانت ایتالیایی دارای میزان‌نمای ۴/۳ یا ۸/۳ و ضرب‌آهنگی سریع است. همچنین از دیگر تفاوت‌های این دو کورانت، می‌توان به تفاوت در ریتم و ساختار ملودیک اشاره کرد. در کورانت فرانسوی «همیولا» (هنگامی که در ریتم ترکیبی، به جای تقسیمات سه‌تایی، در لحظه‌ای از موسیقی تقسیمات دوتایی اتفاق بیفتد) بسیار شایع است؛ درصورتی که کورانت ایتالیایی بیشتر به جنبه‌های ملودیک می‌پردازد.

ساراباند: قطعه‌ی بااحساس یک سوییت است که ریشه‌ای اسپانیایی دارد. ساراباند قطعه‌ای سه ضربی (۴/۳ یا ۲/۳) است که در آن بر ضرب دوم تأکید بیشتری از ضرب اول می‌شود. قسمت دوم فرم دوبخشی ساراباند در اکثر مواقع بلندتر از قسمت اول آن است. ژان-ژک روسو درباره‌ی ساراباند این‌گونه می‌نویسد: «عمیق و آرامْ گویی از اسپانیا به ما رسیده باشد، و با قاشقک آن را می‌رقصند؛ به‌جز چند اپرای قدیمی فرانسوی، این رقص دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. موسیقی ساراباند سه ضربی است».

ژیگ: رقصی بسیار سریع که ریشه در انگلستان دارد و آخرین موومان اصلی یک سوییت به شمار می‌رود. ژیگ فرمی دوبخشی دارد که بخش‌ها معمولاً به یک اندازه هستند. ساختار کنترپوآن ژیگ کمی به فوگ شباهت دارد.

خلاصه‌ای از رقص‌های مهم و کاربردی سوییت باروک:

کتاب‌شناسی

Abromont .C, petit précis du commentaire d’écoute,(2010), Paris: Fayard.

Michels, U. (1990). Guide illustré de la Musique. (D. C. Gribenski, Trans.) Paris: Fayard.