دوشیزه بوکه (آن یا مارگاریت)

شمار نوازندگان و آهنگسازان زن در دوره‌ی باروک اندک نیست، اما هنگامی که سخن از لوت‌نوازان زن و فرانسوی به میان می‌آید این تعداد بسیار محدود می‌شود. «دوشیزه بُوکه[1]» شاید تنها لوت نوازِ زنِ فرانسوی در دوره‌ي باروک باشد که از وی اطلاعاتی به‌جا مانده‌است.

زندگی‌نامه نویسی که بخشی از موسیقی‌شناسی تاریخی محسوب می‌شود به خودی خود بخش کوچکی از زندگی یک فرد را بازتاب می‌دهد، حال اگر منابع و متون نوشته شده از این فرد از چند سطر در خاطرات دوستانش بیشتر نشود، موسیقی‌شناسان را با چالشی سخت رو به رو می‌کند. زندگی‌نامه‌ي «دوشیزه بُوکه» با توجه به اطلاعات ناچیزی که از وی باقیست بسیار کوتاه و ناکامل شده است. از اولین پژوهش‌هایی که سعی بر تکمیل زندگی این لوت‌نواز باروک داشته است، میتوان به «آثار بوکه[2]» اشاره کرد که آن هم بسیار مختصر است. این پژوهش سعی بر آن دارد تا باتوجه به بروزرسانی منابع در چندساله‌ی اخر و دسترسی آسان به متون اصلی از طریق کتابخانه ملی فرانسه، نگاهی دوباره به زندگی این لوت‌نواز باروک داشته باشد.

دست‌نوشته‌های «بُوکه»

قطعات امضا شده با نام «بُوکه» در نیمه‌ی دوم قرن هفدهم از نظر فرم، سبک و آکورد‌های استفاده شده با آثار امضا شده‌ی «چالرز بوکه[3]» – پسر جولین بوکه، نوازنده لوت و نوکر پادشاه هنری سوم – متفاوت هستند به‌طوری که این قطعات را نمی‌توان به چالز بوکه نسبت داد. بیشتر این آثار در دست‌نوشته‌ای از کلکسیون مشهور «سباستیان بوسارت[4]» کشف شده‌اند که امروز در کتاب‌خانه‌ ملی فرانسه[5] در ردیف Vm⁷ 6214 نگهداری می‌شوند. بعد از چهلمین صفحه از این دست‌نوشته و قبل از ۱۷ پرلود در ۱۷ تنالیته، قطعات امضا شده «بوکه» ویژگی‌های دیگر قطعات این دست‌نوشته را ندارند. این مجموعه (شامل ۳ پرلود، ۲ کورانت، ۳ الماند و یک سِرِناد) ویژگی‌های فرمال نیمه‌ی دوم قرن هفدهم را داراست و با آثار بهترین لوت‌نوازان دوره‌ی خود قابل مقایسه است. در دیگر دست‌نوشته‌های فرانسوی، انگلیسی و آلمانی نیمه‌ی دوم قرن هفدهم قطعاتی منسوب به «بُوکه» به چشم می‌خورند.

نسخه‌ی الکترونیک دست‌نوشته‌ي Vm⁷ 6214:

دوشیزه بُوکه

بنابراین این قطعات که بعد از سال ۱۶۲۰ تصنیف شده‌اند متعلق به کیست؟ پاسخ این سوال نه در جامعه حرفه‌ای موسیقی بلکه در سالن‌ها و در محیط معمول شهر دیده می‌شود. خاطرات به‌جا مانده از این دوران نام «دوشیزه بوکه» را برای ما حفظ کرده است که از او با نامِ «فروتن[6]» نیز یاد می‌شود. از سالِ تولد و محل تولد او نمی‌توان مطمعن بود اما احتمالا در اوایل قرن هفدهم در پاریس به دنیا آمده است. مطابق نوشته‌های «مادلن دو سکودری[7]» او به طور «معجزه آسایی» لوت می‌نواخت. حدود سال ۱۶۴۰، دوشیزه بوکه همراه با خواهرش که وی نیز نوازنده‌ی لوت و خواننده بود، در خیابان «بری[8]» در پاریس زندگی می‌کردند. هیچکدام از آنها نیز تا پایان عمر احتمالا ازدواج نکرده‌اند، نه دوشیزه بوکه و نه خواهرش، از سوی دیگر بستگان نزدیکی هم نداشته‌اند و با درآمد متوسطی زندگی می‌کردند. در سال ۱۶۴۱ آنه و مارگاریت بوکه بخشی از اموال خود را اهدا می‌کنند که از این طریق می‌دانیم که اسم کوچک دوشیزه بوکه «آنه» یا «مارگاریت» بوده است.

دوشیزه بوکه نقش بسزایی در جامعه ادبی ایفا می‌کرد و روابط درخشانی، قبل از بازگشایی سالن، با افراد مهمی از جمله «سارازان[9]» داشت.

انجمن شنبه‌ها

خانوم سکودری معتمد دوشیزه بُوکه بود که همراه او از سال ۱۶۵۳ تا ۱۶۵۹ سالنی به اسم «انجمن شنبه‌ها[10]» که از «هتل رامبویت[11]» الهام گرفته شده بود، را اداره می‌کرد. موسیقی این سالن توسط دوشیزه بوکه اجرا می‌شد که در دورانِ خود موفقیت چشمگیری کسب کرد. در دوران اداره‌ی سالن، دوشیزه آنه یا مارگاریت با هنرمندان و شاعران بسیاری از جمله بنیانگذاران آکادمی فرانسه (Sarazin, Conrart, Pélisson et Chapelain) و آهنگسازانی چون کامپیون[12]، لامبرت[13]، کاموس[14] در ارتباط بود. در جلساتی که به آن لقب «شنبه‌ها» را داده بودند اشعار مهمانان خواننده می‌شد و دوشیزه بوکه همراه با این اشعار لوت می‌نواخت. اما مهمانان این سالن با گذشت زمان کم و کمتر شد تا اینکه در سال ۱۶۵۹ «انجمن شنبه‌ها» درهایش را به روی میهمانان بست. بعد از سال ۱۶۶۱ و پایان رسمیِ فعالیتِ سالن، دیگر نشانی از زندگی دوشیزه بوکه در دست نیست.

بازنوشت قطعات لوتِ دوشیزه بوکه برای گیتار کلاسیک

به عنوان یک نوازنده، یکی از اهداف پژوهش‌های بیوگرافی، بازنواختن و زنده کردن موسیقی فراموش شده‌ي آن آهنگساز است. در این قسمت سه قطعه از F-Pn6214 / folio 10، F-Pn6214 / folio 4-5، Oxf G 6I8 / page 28-29، برای گیتار کلاسیک تنظیم شده است. قطعات دوشیزه بوکه گاها بدون دغدغه‌مندی برای بیانِ ملودک به دنبالِ کشفِ پتانسیل کروماتیک لوت هستند.ژیگ اثر دوشیزه بوکه. folio 4-5، Oxf G 6I8

[1] Mlle Bocquet (Anne ou Margueritte)
[2] ROLLIN, Monique et André SOURIS, Œuvre des Bocquet, Paris, CNSM, 1980, p. 19.
[3] Charles Bocquet
[4] Sébastian de Brossard
[5] Bibliothèque Nationale de France (BNF)
[6] La Discrète 
[7] Madeleine de Scudéry
[8] Rue de Berry
[9] Sarazin
[10] Société du samedy
[11] L’hôtel de Rambouillet
[12] Campion
[13] Lambert
[14] Camus

کتاب‌شناسی | Bibliographie

FELICITE, Stéphanie comtesse de Genlis, Mémoires inédits de madame la comtesse de Genlis, Paris et Londres, Colburn, 1825.

ROLLIN, Monique et André SOURIS, Oeuvre des Bocquet, Paris, CNSM, 1980, p. 19.

DE SCUDERY, Madeleine, Artamène ou le Grand Cyrus, Paris, (1649-1653) [s.n.], vol. 10, p. 991.

ROLIN, Monique, « Mlle Bocquet », Oxford music online, ressources online, 2001, https://www.oxfordmusiconline.com/grovemusic/view/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000003351?rskey=X5CQbB&result=1 [15/12/21]

KRUISBRINK, Annette, « Mlle Bocquet », classical guitar tablature, ressources online, 2009,https://www.classtab.org/index_old.htm#btab [10/12/21]

---

Mlle Bocquet (Anne ou Margueritte)

Avant-propos

Lors de mes précèdent recherches sur la guitare baroque, notamment sur Francesco Corbetta, je n’ai jamais croisé de nom de luthiste ou d’une guitariste baroque jusqu’avant cette recherche. Tandis que les femmes calvinistes et chanteuses nous ont laissé des traces. Pourtant dans le milieu de la guitare et du luth, les compositrices et les interprètes de familles de luth sont plus rare. Mais finalement j’ai trouvé une femme luthiste assez discrète dont je parlerai la suite. Je me suis beaucoup basé sur Les œuvres des Bocquets[1] car malgré de nombreuses lectures comme Mémoires inédits de madame la comtesse de Genlis[2] je n’ai pas pu apporter de nouvelle information à la recherche de monsieur Rollin et monsieur Souris. Appart une nouvelle transcription des œuvres de Mlle Bocquet pour la guitare moderne.

Le Manuscrits Bocquet

            « Les pièces signées Bocquet dans les manuscrits de la seconde moitié du XVII^e siècle se distinguent par le style, les formes et les accords employés, de l’œuvre de Charles Bocquet. La plupart se trouvent dans un manuscrit provenant de la célèbre collection de Sébastian de Brossard, aujourd’hui conservé à la Bibliothèque Nationale sous la cote Vm⁷ 6214 »[3]. Après 40 folios dans ce manuscrit et précèdent les 17 préludes en 17 tonalités « Bocquet » ne présent pas les mêmes originalités. Ces œuvres pouvant être comparées à celles des meilleurs luthistes, ont employé les formes du milieu du XVII^e siècle dont 3 préludes, 2 courantes, 3 allemandes et une sérénade. On rencontre aussi quelques pièces attribuées à Bocquet dans des manuscrits français, allemande et anglais de deuxième moitié du XVII^e siècle.

Mademoiselle Bocquet

Donc, à qui serait appartenir ces pièces après 1620 ? la réponse ne se trouve pas dans le milieu professionnel mais dans la ville et dans les salons. Les mémoires du temps nous ont conservé le nom d’une Mademoiselle Bocquet, surnommée « la Discrète ». Nous n’avons pas de renseignements sur sa date de naissance ni ses origines mais probablement elle est née à Paris au début de XVII^e siècle. Selon madame Scudéry, elle joue « miraculeusement »[4] du luth. Vers 1640, elle et sa sœur qui chante et joue aussi du luth, habitent à Paris rue de Berry. Elles n’étaient pas mariées ni l’une ni l’autre et probablement sans famille proche. Mlle Bocquet vit avec des ressources modestes. En 1641 Anne et Margueritte Bocquet, se font une donation mutuelle de leurs biens.

Mlle Bocquet joue un rôle important dans le milieu littéraire qui était assez éloigné de ses préoccupations littéraires. Elle a aussi des brillantes relations, bien avant l’ouverture du Salon, elle connaissait Sarazin[5].

Société du Samedy

Mlle de Scudéry était la confidente de Mlle Bocquet et avec qui de 1653 à 1659 elle tient un célèbre salon sous le titre « Société du samedy » inspiré de celui de l’hôtel de Rambouillet où la musique est présentée par Mlle Bocquet.  Ici, elle a été en contact avec divers artistes et certains des fondateurs de l’Académie française – parmi eux Sarazin, Conrart, Pélisson et Chapelain[6]. De même, au cours des réunions appelées « Samedis », on chantait les poésies des hôtes ainsi que Madame Scudéry en accompagnant au théorbe, mises en musique par Mlle Bocquet et les autres compositeurs comme Campion, Lambert, Camus. Mais les hôtes du salon disparurent peu à peu et le salon ferme ses portes en 1659. Les tracesdisparaissent après la fermeture définitive du salon en 1661.

Transcriptions des œuvres  

En tant que musicien, l’un des objectifs d’une rechercher biographique est de faire revivre la musique l’un compositeur ou d’une compositrice. Dans cette partie j’ai transcrit trois morceaux dont le Prélude, l’Allemande et la Gigue de Mlle Bocquet pour la guitare moderne.  Les œuvres de Mlle Bocquet explorer les potentiels chromatiques du luth et parfois sans aucuns soucis mélodiques comme ce prélude adapté pour la guitare.