آنالیز تزئین‌های باروک در سوئیت 997 باخ

در تمام حوزه های هنر موسیقی باروک، تزئینات نقش اساسی ایفا می­کرده ­اند (Fredrick Neumann, Ornamentation in Baroque and Post-Baroque Music). این امر در هنر موسیقی نیز صادق است. منابع بسیاری از این مسئله حکایت دارند که قطعات در آن دوران به یک شکل نوشته، اما به شکل دیگری نواخته می ­شده‌اند (Elam Roten, Early Music Sources). به همین دلیل، داشتن درک درست در­ به‌کارگیری مناسب تزئینات، کمابیش امری ضروری است. بخصوص در ارائه­ اجرایی Authentic از قطعات دوره‌ي باروک است. همین امر، تاکنون بانی انجام مطالعات و تحقیقات متعددی شده است. کتب بسیاری نیز تحت عنوان Guide بوجود آمده اند. و در آنها به شرح و تفصیل، انواع نت­های زینت را معرفی و شیوه­ های بکارگیری هرکدام را بیان کرده اند.

در همین راستا، این مقاله سعی دارد تا با آنالیز تزئینات استفاده شده توسط Jason Vieaux در اجرای ساراباند از سوئیت bwv 997 اثر یوهان سباستیان باخ بر روی گیتار شش سیم، به بخش های کمتر پرداخته شده‌ای ازشیوه های بکارگیری تزئینات در موسیقی باروک بپردازد: فرم و تزئینات ملودیک. لازم به ذکر است، مبنای ارجاعات نتها تنظیم Frank Koonce می‌باشد.

ملاحظات فرمال | تزئینات باروک

        در موسیقی دوره باروک، قاعده ای وجود دارد. “پدیدآوردن خط ملودی جدیدی بر روی هر خط ملودی، در هر بار اجرای آن است”(حسین سمیعیان، پیرایش موسیقی باروک) . از این رو، توجه و بررسی فرم قطعه، به ما امکان شناسایی بهترین نقاط را در ب­ه‌کاربردن تزئینات می­دهد. آگاهی داشتن از جمله بندی‌­ها و نقاط اوج تاثیر مستقیم بر کیفیت تزیینات دارد. همچنین توجه به تکرارها، به عنوان اصلیترین شاخصه فرمال در این باب.

        فرم این ساراباند، یک دوبخشی ساده است که در انتهای بخش­های A و B علامت تکرار قراردارد. این نشانه های تکرار، اولین نقش مهم فرمال را در زمینه­‌ی تزئینات ایفا می­کنند، و نوازنده را آگاه می­سازند تا در بخش های بازگشت، جملات را با بیان تازه ای بکار بگیرد. عملی که باید با علم به مرزهای رفتاری موسیقی آن دوره، و در جهت از بین بردن یکنواختی و ایجاد هرچه بیشتر پویایی در قطعه نماید.

Jason Vieaux، متناسب با همین رویکرد، تمام تزئینات را  در بخش های بازگشت ارائه می­کند و در ادامه هم، همیشه در قسمتی از قطعه که در یک سومِ پایانی و در بخش ِ بیشتر پرتنش قرار دارد از آنها استفاده میکند. حتی هنگامی که این تزئینات در میانه و یا حتی ابتدای قطعه وجود دارند، همچنان ردپای فرم را میتوان در توجه به انتهای جملات بودن آن تزئینات پیدا کرد.

تقسیمات طلایی | تزئینات باروک

تزئین ملودیکی که در اولین میزان از ابتدای بخش B لحاظ شده است، از منظر تحلیلی به نسبت دیگر تزئینات بکار رفته در قطعه، از تنش و پویاییِ بسیار بیشتری برخوردار است. و این مسئله، کاملا با یک سوم پایانی بودنِ آن میزان به نسبتِ کل قطعه، در ارتباط است. به این شکل که اگر بخشهای این ساراباند را با تکرارها، در نظر بیاوریم، به چهار بخش میرسیم که این میزان، یعنی میزان ابتداییِ تکرار بخش B، درواقع میزان ابتدایی از چهارمین بخش خواهد بود. این قسمت، آغاز همان یک سوم پایانی، و به بیانی دیگر، با توجه به تقسیمات طلایی در فرم، «نقطه اوج» این ساراباند تلقی میشود.

پویایی

        نقطه دیگری از این اجرا، که آن را کاملا با فرم مرتبط میکند، پر کردن سزور پایانیِ Volt 2 بخش A قطعه است .( Volt 1 در بخش A، شامل حرکت پایین رونده ای در صدای باس است. حرکتی از نت دو به لا و بازگشت به تنالیته اولیه. در Volt 1 بخش B درست عکس این حرکت را میبینیم. حرکت آرام صدای باس از نت لا به دو. در جهت بازگشت به تنالیته اولیه­‌ی بخش B. اما Volt 2 در هر دو بخش، فقط شامل یک آکورد تونیک است.)

Jason Vieaux، در Volt 2 بخش A ، سزور انتهاییِ را، با صداهای میانی پر میکند. با حرکتی آرام از درجه شش تنالیته دو ماژور به تونیک. این ملودی، برخلاف آنچه باخ از آنها استفاده کرده بود در Volt 1، فضا را برای بازگشت به تنالیته اولیه آماده نمی­کنند، بلکه در روندی تاکیدی به همان تنالیته ی آکورد پایانی یعنی دوماژور، بازگشت می­کند و مانند رابطی بسیار کوتاه، بخش های A و B را با رومدی پویا، به هم وصل می­کند.

تزئینات ملودیک در دوره‌ی باروک

Jason Vieaux در یک ویدیوی آموزشی برای بنیاد گیتار آمریکا (GFA, Guitar Foundation of America)، با اشاره به اینکه در دوره باروک، آهنگساز و نوازنده و بداهه نواز همانند دنیای امروز از همدیگر تفکیک نبوده اند، و نیز اینکه بداهه نوازی جزء مهمی از موسیقی آن زمان بوده است، تزئینات ملودیک را، به عنوان شاید اصلیترین و در عین حال، ساده‌ ترینِ شیوه های اعمال تزئینات در برگشت‌ها دانسته است. شخص یوهان سباستیان باخ، در نسخه‌ها و تنظیمات مختلفش از قطعات خودش بر روی سازهای مختلف، کاملا از این رویه پیروی کرده است. نمومه اش سونات دوم ویولن است که در نسخه کیبوردی اش، تزئینات ملودیک اعمال شده، کاملا مشهود است(Franck Koonce, Playing Bach on The Guitar). اتکای اصلی این تزئینات ملودیک، کاملا بر همان اصلی استوار است که پیشتر آمد، یعنی آفریدن ملودی جدیدی بر روی خط ملودی قبلی. در ادامه، به دو شیوه عمده و اصلی ای که این نوازنده از آنها در زینت دادن به این ساراباند استفاده کرده است اشاره خواهد شد.

پر کردن فواصل منفصل | تزئ باروکینات

        Jason Vieaux در تکرارها، تقریبا تمامی فواصل منفصل از هم را به فاصله های دوم تبدیل کرده است. بدیهی است که در این راستا، ریتم قطعه نیز دستخوش تغییرات متعددی می­شود. به طور مثال، در جاهایی که ما با فاصله سوم رو به رو می­شویم و دو نت چنگ را در پی همدیگر داریم، در راستای اعمال تزئیناتی ملودیک به آنها، می­توانیم آنها را به دو نت دولاچنگ به همراه یک نت چنگ، یک نت چنگ به همراه دو نت دولاچنگ و یا چهار نت پیوسته دولاچنگ بدل کنیم. البته اینها، تنها امکانات ما نیستند و ما می­توانیم از تقسیمات سه­تایی هم استفاده کنیم و حتی در صورت لزوم آنها را با تقسیمات معمولی ترکیب کنیم. در برخورد با دو نت چنگ، انتخاب Jason Vieaux غالبا، استفاده از ترکیب دو نت دولاچنگ به همراه یک نت چنگ در ادامه اش بوده است، که گمان می­رود برای پرهیز از ایجاد تاکید بر ضربهای ضعیف و در نتیجه خارج شدن از استایل باروک بوده است (در دوره های پیشین موسیقی از جمله در دوره باروک، از تاکید بر روی ضربهای ضعیف پرهیز می­شده است، از اینرو در انتخاب آرتیکولاسیون مناسب باید دقت داشت که با ظرافت از این خط قرمزها پرهیز شود). در ادامه، به زبان تصویر، تمام میزانهایی را که Jason Vieaux در آن‌ها، از تزئینات ملودیک به شکل پرکردن فواصل منفصل استفاده کرده است، قرار­گرفته است:

Diminution در تزئینات باروک

        مفهوم Diminution در بحث تزئینات، به جایگزینیِ یک یا چند نت با ارزش زمانی طولانی، بوسیله تعداد بیشتری نتِ با ارزشهای زمانی کوچکتر اشاره دارد(Greer Garden and Robert Donington, Oxford Music Online). در تعریف بالا، منظور از ارزشهای زمانی طولانی الزاما نتهای سفید یا گرد نیست، بلکه مناسباتی کاملا نسبی مدنظر است. به همین منوال ما در این اجرا نیز شاهد اعمال Diminution، بر نتهای دولاچنگ، و تبدیل آنها به سه لاچنگ هستیم:

پس از بررسی این اجرا، میتوان به یک راهنمای خلاصه در باب چگونگی بکارگیری تزئینات ملودیک دست پیدا کرد. آگاهی به اینکه به لحاظ فرمال، تزئین بکار رفته دارد در جا و مکان درست و صحیح خودش قرار داشته باشد، و توجه هرچه بیشتر به پویا بودن و تلاش در ایجاد پوستگی بیشتر، میتواند به هرچه بهتر نواختن فطعات دوره باروک کمک شایانی بکند.

فهرست منابع

• Frank Koonce, Playing Bach on The Guitar, Transcription vs. Arrangement, 2013
• Frederick Neumann, Ornamentation in Baroque and Post-Baroque Music, With Special Emphasis on Johann Sebastian Bach, Princeton University Press, 1978
• حسین سمیعیان، پیرایش موسیقی باروک، علم هنر و قوانین اجرای زینت ها در موسیقی باروک، هم آواز، 1395
• Elam Rotem, Early Music Sources, The Art of Diminution in The 16^th Century
• Jason Vieaux, Ornamentation in the Music of Johann Sebastian Bach, https://www.youtube.com/watch?v=8HrQ9UnePGk&t=6s