کتاب سرگذشت پیانو، هرولد شونبرگ

مقدمه کتاب سرگذشت پیانو، هرولد شونبرگ

کتاب سرگذشت پیانو، هرولد شونبرگ: سخن ما درباره «پیانو است و تاریخچه پیانو با موزار و کلمنتی آغاز می شود. اما برای آن دو، توجه به پیانو تا اواسط دهه ۱۷۷۰ میسر نشد. نظیر دیگر مصنفان و موسیقیدانان عصر خویش، موزارهم با هارپسیکورد، کلاویکورد و آرگ کار می کرد. با این حال از آخرین مصنفانی بود که این ابزار را به کار گرفت و در باقیمانده عمر کوتاهش فراموشی، بی رونقی و افول کامل هارپسیکورد و کلاویکورد را به چشم دید. از ۱۸۰۰ به بعد پیانو به صورت شایع ترین ساز درآمد، خواستاران فراوان پیدا کرد و پیانیست ها محبوب ترین نوازندگان شدند. 

علیرغم گسترش آن در خانه ها و تالارهای موسیقی به عنوان ساز برتر، هنوز لم تحقیقات کافی در باب پیانو و پیانیست ها انجام نشده است. تنها در دره گذشته کتابی از آرتورلوسر به نام «مردان، زنان و پیانو» و کتاب دیگری از آبرام سپتاسینز تحت عنوان «سخن از پیانیست ها» انتشار یافته که کتاب اخیرالذكر بیشتر بر اوضاع ناصر تکیه دارد. 

دلایل کافی برای فقر مطالعات درباره استادان سازمای پٹکشی، به خصوص استادان گذشته وجود دارد، زیرا با گذشت زمان، مانع روی مانع انباشته شده، امکان انجام تحقیقات و مطالبات را کاهش داده است. کار دیرین شناسان که استخوان اسکلت های باستانی را سرهم می کنند ساده تر است. آنها حداقل قطعات مختلف را در اختیار دارند، ولی پیانیست هایی که در گذشته میزیستند وقتی دست خود را از ردیف کلیدها برمی داشتند صدای ساز آنان برای همیشه از میان می رفت. اکنون هیچ سندی در دست نداریم که بدانیم موزار و لیستا چگونه پیانو می نواختند. 

آیا ما هم چون پاسکال باید بگوییم: «حقیقت مفهومی دقیق و دشوار است و ابزار ما برای تفتیش و تشریحش کارایی ندارد»؟ لزوما نه. حتی اگر کلمنتی، دریشاک ، هنشلت ، شوپنه یا آلکان آنقدر بداقبال نبودند که قبل از اختراع گرامافون بمیرند، باز هم به قدر کافی مستندات و شواهد آشکاری از آنان بر جای مانده که امکان شناخت کیفی نوازندگی ایشان را فراهم نماید. شرح احوال، نقد، نکات طنزآمیز، نامه ها، شایعات (وقتی از منابع قابل اعتماد باشد) و آثار برجا مانده به خط موسیقی، همه می تواند نقشی داشته باشد. اکنون پیانوهایی که نوازندگان معروف گذشته پشت آن می نشستند و به اجرای آثارشان می پرداختند موجود است، همه به دقت بررسی و تعمیر شده اند. از مطالعه موسیقی آنان خصوصیات جسمی و طرز نوازندگی ایشان قابل تشخیص است. اکثر نوازندگان بزرگ گذشته آهنگساز هم بوده اند و قطعاتی برای خودشان تصنیف می کردند.

با یک نگاه اجمالی به کنسرتو در فامينور اثر هنشلت به تأثیر دست چپ در نوازندگی پی می بریم و در می یابیم که هنشلت دست های کشیده و بلندی داشته و احتمالا آنها را به شکل خاص و غریبی به حرکت در می آورده است. حتی آهنگساز نابی چون موزار به خاطر آزمایش ظرفیت و تواناییش قطعاتی برای خود می نوشت و به جای اینکه رنج هایش را در نامه بگذارد و به سوی پدرش روانه کند، آنها را در پیانو می ریخت و چقدر شنوندگانش را منقلب» میکرد. و هنگامی که در مجموعه واریاسیون های «لا» و «سی» اثر شوپن جستجو می کنیم، و به تاریخ تصنيف قطعة شماره ۲ توجه کافی مبذول می داریم و نگاهی به «گوشه های پیچیده و جسورانه آن می اندازیم – گوشه هایی که بسیار جلوتر از زمان خود برد – فورأ دو مطلب برایمان روشن می شود؛ اول این که شوپن وقتی پشت پیانو می نشست چون نابغه ای بی سابقه و بی نظیر جلوه می کرد و بس سرزنده می نمود و دیگر اینکه شیوه | نوازندگیش از همان آغاز کودکی ابعادی محکم و خطاناپذیر داشت. حتی در آثاری که از نوازندگان آهنگساز انتشار یافته، از طرز انگشت گذاری آنان روی کلید های گذشته از حالت نغمه پردازی، می توان به اطلاعات ضمنی دیگری نیز دست یافت.

اغلب نوازندگان پیانو مجبور بودند کمی هم درباره روش نوازندگی و انگشت گذاری خود سخن بگویند. نمونه هایی از این توضیحات از زبان دیگران وجود دارد. این نقل قول ها معمولا تحسین و تمجید آماتورهایی بود که از تشخیص درستی برخوردار نبودند، با این وجود به خود اجازه می دادند درباره بهترین مغزهای موسیقی بعد از موزار سخن بگویند. ولی به هرحال همین ها هم حاوی نکته مهمی بود و نشان می داد که مغزهای شگفت انگیز موسیقی منه از گناه و دور از لغزش های نفسانی و اخلاقی نبودند. تاکنون هیچ انسانی بدون شایبه و نارسایی اخلاقی از مادر زاده نشده؛ بنابراین در نقل قول از منابعی که به موسیقیدانان نزدیک بودند، کمی تعديل جایز است. مثلا کلمنتی آن طور که موزار به خواهر خود نائرل  گفته بود آدم بد و فاسدی نبود.

این داوری از آنجا ناشی می شد که کلمنتی در نوازندگی پیانو و تصنیف سونات برای پیانو استادتر از موزار بود و موزار خود احتمالا به این معنا واقف بود، ولی از آنجا که به هرحال چون انسان های دیگر سرشتی آمیخته به نیک و بد داشت درباره همکار بزرگ خویش سخن های سخت و ناروا می گفت و اتهامات بی شرمانه وارد می ساخت. مختصر این که مدارک باز مانده باید سبک و سنگین شود و با دقت بررسی گردد و تردیدها و حتی بدبینی ها که در مقیاس وسیعی وجود دارد مطالعه شود. و مدارک به مقدار زیاد وجود دارد. هرچه شهرت استادان موسیقی بیشتر بود، مطالب بیشتری درباره ایشان نوشته می شد در پاورقی ها، نامه ها، نقدها، مقالات، کتاب ها و در دستنوشته های منتشر نشده. رویهمرفته اطلاعاتی که درباره این هنرمندان وجود دارد بدنه استوار نظریات منصفانه را می سازد و هنگامی که به گزارش و اطلاعاتی مغایر با گزارش دیگران برخورد می کنیم، خود به خود به دنبال رد پای تعصب یا تنفر بی جهت نویسنده می گردیم. این معنا در اغلب اخبار و نوشته ها پیدا می شود. 

نویسنده کتاب سرگذشت پیانو، هرولد شونبرگ

هرولد چارلز شونبرگ (29 نوامبر 1915 – 26 ژوئیه 2003) یک منتقد و روزنامه نگار موسیقی آمریکایی بود که مهمترین آنها نیویورک تایمز بود. در سال 1971، او نخستین منتقد موسیقی بود که برنده جایزه پولیتزر برای نقد شد. علاوه بر این، شونبرگ تقریباً ربع قرن به رمز و رازها و هیجان های نیویورک تایمز تحت عنوان Newgate Callender پرداخت. او همچنین تعدادی کتاب در زمینه موسیقی، و دیگری در مورد شطرنج نوشت.

کتاب سرگذشت پیانو، هرولد شونبرگ در ۶۴۴ صفحه توسط نشر ناهید منتشر شده‌است.