کتاب سرگذشت موسیقی پاپ اثر دنیس استیونس

مقدمه‌ی کتاب سرگذشت موسیقی پاپ

کتاب سرگذشت موسیقی پاپ شرح مفصلی در باب موسیقی پاپ است که اگر بخواهیم به تفحص آن بپردازیم باید به واسطه وسعت جغرافیایی و عمق تاریخی اصولی برقرار کنیم که دارای ابعاد مشخص پژوهشی باشد. از این رو اگر خواننده ای بخواهد در صفات و کیفیات آوازهای شرق دور – مثلا چین، پژوهش کند، و یا ترانه های یونان باستان را به عرصه تفترس در آورد فقط به دلیل اطاله کلام در این تقریرات سهمی برای او مشاهده نمی شود. اما خواننده ای که مایل باشد در اصول، قواعد و شکل های متفاوت و متعدد آواز۔ ترانه در اروپای قرون وسطا، و اروپای رنسانس و مدرن، و حتی آمریکای امروز دانشی بیندوزد می تواند در حد وسیعی از این کتاب بهره مند گردد.

البته هیچ نویسنده یا پژوهندهای قطعا نمی تواند به فهرست جامعی دست پیدا کند و انتظارات خود را از هر بخش به طریق اولی برآورده سازد. به همین مناسبت کتاب حاضر با توجه به دیدگاه پژوهندگان و نویسندگانی تدوین یافته که براساس تجربه و تختص خود در این هنر قدیم مطالعه کرده اند. بعضی بخشها دارای نکاتیست که برای نخستین بار چون گنجینه ای گرانبها از زیر خروارها غبار فراموشی خارج می شود؛گنجینه ای که بسیاری به جستجویش رفته بودند، ولی نیافتند. از این رو پژوهندگان این رشته از تاریخ هنر موفق نشدند منابع مربوط به آن را … کتاب، مقاله، رساله … حتی در بزرگترین کتابخانه ها و یا فروشگاه های موسیقی پیدا کنند.

فصل های دیگر به ترانه هایی مربوطست که نسبتا برای موسیقیدانان آشناست و دسترسی به آنها آسان انجام می شود. در اینجا به علت کثرت شواهد و مدارک کار پژوهش تقریبا بدون مانع صورت می گیرد، آنطور که وجود بعضی کتاب های مرجع غیر ضروری می نماید.این کتاب در حالی که به رویکردهای نو می پردازد، و متمم های جدید به فهرست نغمه سرایانی که تصور می کردند در عرصه محدودی به محاصره افتاده اند، می افزاید، در عین حال به بعضی هدف ها و اصول اساسی خود دست خواهد یافت، و اگر بتواند کمک کند که موسیقیدانان و مورخان موسیقی را از تداوم بعضی انواع ترانه در مزار سال گذشته اگاه گرداند، قسمتی از انتظارات نویسنده این کتاب را برآورده کرده است.

قسمت هایی از کتاب سرگذشتموسیقی پاپ

آواز پدیده تازه ای نیست، اما اینکه مردم بدانند نهادی ازلی و ابدی است تردید وجود دارد. شاید جز کارشناسان موسیقی و مصنفان و نوازندگان و خوانندگان بزرگ، مردم معمولی، آنها که بار سنگین جامعه را به دوش می کشند، ندانند آواز نیازی است که با جان می آید و با جان می رود، همراه ما طي عمر می کند و به لحاظ کیفی هرگز مفارقت نمی نماید و روح و جان ما را وا نمی نهد. استعدادی خاص است که در ذات همه نهفته است، اما این استعداد به لحاظ ادرا کست و اگر تربیت شود تنها به درک معانی موسیقی ختم خواهد شد؛ این که چه کسی خواننده باشد شرایط می طلبد.

آواز نهادی است که در فطرت آدمی نهفته است، لحن را دوست دارد، و از طريق زبان افادۂ معنا می کند، و لحن بارور می شود. این ها کارهایی است که در آواز انجام می گیرد، غیر از این وظیفه ای بر عهده ندارد: افادۂ معنا به لحاظ لحن. اما رسیدن به این هدف آسان نیست طی طریق می خواهد، استعداد خداداد لازم است، و انگیزه و علاقه، و شرایط دیگر، که اگر یکی مفقود شود دیگران را نتیجه ای نخواهد بود. او از شرایط اجتماعی می خواهد. مردم باید تربیت شوند تا بتوانند از طریق آواز فهم معنا کنند و آموزش فرهنگی نخستین قدم است.

توان لذت در همه هست و ادراک آواز را چون ممارست دهند به درک معنا می رسند، اما اینها وقتی فراهم است که شرایط اجتماعی اجازه دهد. جامعه آشفته در ادراک موسیقی و آواز وامی ماند؛ موسیقی و به تبع، آواز، محصول یک جامعه آرام و آویخته به فرهنگست؛ این پدیده ای است که قرنها تاریخ دارد، از شکل های نادری است به قدمت تاریخ، صدا، ندا، نفیر، صفیر، فریاد (از سر درد يا لت)، نجوا، زمزمه، خطاب، نجوای درون، پرخاش، خشم، عشق و جز این، همه از مقدمات آواز بوده؛ و در این راه طبیعت بهترین و بزرگترین معلم آدمی است. طبیعت با صداهای بعضا مهیب و گاه روحنواز خود بشر نخستین را به لحاظ احساسات به کلی درانداخت و مقهور کرد آنطور که ادراک آن قرنها طول کشید.

پاسخ غریزی، مبتنی بر عواطف تند و کند به این ادراک، احتمالا از بشر ابزارساز صادر گردید. تا آن زمان صدا را به حکم غریزه وسیله ای برای ابراز احساسات تند و آتشین می پنداشت، ولی چون شبی روشن از مهتاب، نسیم در نیستان در افتاد، و ناله از گلوی نای برخاست، و عمل ریاحین دشت و دمن را در بهاری دل انگیز پر کرد، و شباهنگ و بلبل قصد گل کردند، گوش جانش باز شد و ناله های ظریف نای را فرو داد. از آن پس بشر ابزارساز، ساز ساز هم شد. آموخت که چون باد در نیستان افتد صداهای ظریف برخیزد، و چون این صداها را در خلوت خود می خواست، تکه ای نیاز نیستان به کنام برد و در آن دمید. در نیستان باد در نی کوتاه و بلند می رفت، و صداهای متفاوت به وجود می آورد، و شاید قرن ها طول کشید تا بشر دریافت برای ایجاد انواع صداها از یک نای چه باید بکند.

واقعیت این بود که اینها همه به لطف زمان برقرار شد، وقت کافی در اختیار بود، و طبیعت مجال لازم می داد و بشر جز خور و خواب و شهوت کار دیگری نداشت. باد چون از نای بیرون آمد با خود اندوهی لذت بخش آورد و اندوه جان بشر را در مغاک تیره و تارش گرفتار کرد. برآشفت و به شکوه پرداخت. نجوای درونش به زمزمه مبدل شد، و بعد لب ها آهسته تکان خورد و لحنی که از اندوهش شکل می گرفت از گلویش بیرون آمد. غم ها به الحان مختلف و متفاوت در آمیخته بود که یکی با دیگری اختلاف می کرد. لحنی که بر غم از دست دادن فرزند مترتب بود با لحنی که از اندوه از کف دادن محصول در سیلاب برمی خاست تفاوت داشت.

میزان و مقدار بلندی و کوتاهی صدا بر اساس احساسات تنظیم می شد، و این از روی غریزه بود، خودجوش و خودرو بود. بشری که در دشت های باز و بیکران و حاصلخیز زندگی می کرد (مانند ایرانیان) و آنان که در کوهستان های بلند ماوا داشتند، (به خصوص این دو گروه می خواستند بدانند طبیعت صما۔ایشان را تا کجا خواهد برد. به این ترتیب بخشی از آواز به فریاد بدل گردید، که زیر و بم داشت و اوج و حضیضی که باز هم بر نهاد اندوه و یا شادی استوار بود. از این رو آواز دشت نشینان، حتی بیش از کوه نشینان، بلندی گرفت و باد تحریرشان را تا دوردست ها برد، و چون از فراز به فرود می آمد، و آرام خاموش می شد رضایتی با خود داشت که گودرش ناشناس بود، و تاکنون هم ناشناس باقی مانده است.

زمینه و مبنای آواز یکی بیش نیست، مثل دیگر هنرها، مثل شاعری، مثل نقاشی که مبانی اصولی خود را دارند. شاعران همه از یک منبع سیراب می شوند، نهاد شعر یکی صداهای بعضا مهیب و گاه روحنواز خود بشر نخستین را به لحاظ احساسات به کلی درانداخت و مقهور کرد آنطور که ادراک آن قرنها طول کشید. پاسخ غریزی، مبتنی بر عواطف تند و کند به این ادراک، احتمالا از بشر ابزارساز صادر گردید. تا آن زمان صدا را به حکم غریزه وسیله ای برای ابراز احساسات تند و آتشین می پنداشت، ولی چون شبی روشن از مهتاب، نسیم در نیستان در افتاد، و ناله از گلوی نای برخاست، و عمل ریاحین دشت و دمن را در بهاری دل انگیز پر کرد، و شباهنگ و بلبل قصد گل کردند، گوش جانش باز شد و ناله های ظریف نای را فرو داد.

از آن پس بشر ابزارساز، ساز ساز هم شد. آموخت که چون باد در نیستان افتد صداهای ظریف برخیزد، و چون این صداها را در خلوت خود می خواست، تکه ای نیاز نیستان به کنام برد و در آن دمید. در نیستان باد در نی کوتاه و بلند می رفت، و صداهای متفاوت به وجود می آورد، و شاید قرن ها طول کشید تا بشر دریافت برای ایجاد انواع صداها از یک نای چه باید بکند. واقعیت این بود که اینها همه به لطف زمان برقرار شد، وقت کافی در اختیار بود، و طبیعت مجال لازم می داد و بشر جز خور و خواب و شهوت کار دیگری نداشت. باد چون از نای بیرون آمد با خود اندوهی لذت بخش آورد و اندوه جان بشر را در مغاک تیره و تارش گرفتار کرد. برآشفت و به شکوه پرداخت. نجوای درونش به زمزمه مبدل شد، و بعد لب ها آهسته تکان خورد و لحنی که از اندوهش شکل می گرفت از گلویش بیرون آمد. غم ها به الحان مختلف و متفاوت در آمیخته بود که یکی با دیگری اختلاف می کرد.

لحنی که بر غم از دست دادن فرزند مترتب بود با لحنی که از اندوه از کف دادن محصول در سیلاب برمی خاست تفاوت داشت. میزان و مقدار بلندی و کوتاهی صدا بر اساس احساسات تنظیم می شد، و این از روی غریزه بود، خودجوش و خودرو بود. بشری که در دشت های باز و بیکران و حاصلخیز زندگی می کرد (مانند ایرانیان) و آنان که در کوهستان های بلند ماوا داشتند، (به خصوص این دو گروه می خواستند بدانند طبیعت صما۔ایشان را تا کجا خواهد برد. به این ترتیب بخشی از آواز به فریاد بدل گردید، که زیر و بم داشت و اوج و حضیضی که باز هم بر نهاد اندوه و یا شادی استوار بود. از این رو آواز دشت نشینان، حتی بیش از کوه نشینان، بلندی گرفت و باد تحریرشان را تا دوردست ها برد، و چون از فراز به فرود می آمد، و آرام خاموش می شد رضایتی با خود داشت که گودرش ناشناس بود، و تاکنون هم ناشناس باقی مانده است.

زمینه و مبنای آواز یکی بیش نیست، مثل دیگر هنرها، مثل شاعری، مثل نقاشی که مبانی اصولی خود را دارند. شاعران همه از یک منبع سیراب می شوند، نهاد شعر یکی است، یگانه است، و هرگز دو نخواهد شد؛ گوهر موسیقی یکی است، و هرگز دو نمی شود، و اواز نیز از همان گوهر یکتا می شکند. از چویانی که در دامنه تپه های بلند آندنی می نوازد تا دخترک شبانی که در دامنه های سپند برای گوسفندان نغمه می خواند هر دو از یک برکه آب می نوشند. شاعران، و دیگر هنرمندان گذشته از ملیت و زبان به لحاظ جرثومه هنر از یک جنسند، ولى مراتب دارند. سرایندگانی چون حافظ و شکسپیر، گرچه شاعرانند، ولی در مراتب تقدم و تأخرند و این مراتب به لحاظ استعداد فطری ایشان در استفاده از امکانات زبان است.

در مقایسه این دو سراینده، بر این اساس که بنگریم، حافظ در اوج، و شکسپیر در حضیض است. تعابیر نو، و واژه سازی های هوشمندانه حافظ را در ۱۰۰۰ سال شعر انگلیسی زبان نمی توان یافت میلتون، شکسپیر، بلیک، و دیگر سرایندگان برجسته انگلیسی زبان به لحاظ فراز و اوج فطرت شاعری در حد حافظ نیستند؛ به این ترتیب حافظ به لحاظ بیان عواطف و عناصر اندیشه به نهاد موسیقی نزدیکتر است، و شعرش لحن می پذیرد، و موسیقی را در اوج نبوغ قرار می دهد. بحث ما اکنون در باب رفعت حافظ میان شاعران جهان نیست، بلکه دیدگاه های ما به لحاظ موسیقی باعث شد اشارتی کرده باشیم.

باری، از این بحث که بگذریم (مبحثی که زمان و مکان دیگری طلب می کند)، آواز هم چون شعر و شاعری برای خود مبانی سیراب کننده دارد؛ افرادی که در کنار این آب زلال نشسته اند ولی هنوز از تشنگی رنج می برند، قطعا نه به آواز نزدیکند و نه به موسیقی، باید بروند و فکر کار دیگر کنند. مردم به دلیل فطرت و طبیعت، آواز خوب و بد را تمیز می دهند.

اکنون که به لطف ناشر فرهنگ دوست امکان چاپ این مقال فراهم آمده (از سرکار خانم پارمیس اشراق هم که منابع تحقیقاتی را تهیه کرده سپاسگزارم) توصیه این کمترین به جوانان و علاقمندان این است که مطلب را با انگیزه و علاقه دنبال کنند، تا جامعه هیچگاه از آواز خالی نباشد و باد همیشه در نیستان بوزد.
پرتو اشراق