موسیقی بحرین

کشور جزیره‌ای بحرین، که در لغت به معنای «دو دریا» است، در امتداد لبه غربی خلیج فارس قرار دارد. قبل از کشف نفت در آنجا در سال 1932، نود درصد از جمعیت کشور در مشاغل مربوط به دریا مانند کشتی سازی، ملوانی، ماهیگیری و غواصی مروارید کار می‌کردند.

مطلب مرتبط: موسیقی آسیا

فیجیری

غواصان مروارید بحرین به خاطر آواز حین کار که اصیل‌ترین و مشخص‌ترین ژانر موسیقی بحرین در نظر گرفته می‌شود، فیجیری یا «موسیقی دریا» شهرت دارند. رپرتوار فیجیری شامل یک گروه کر و تک‌خوان مرد با کمترین میزان همراهی سازهای کوبه‌ای است، این نوع خاص موسیقی اغلب با اعمال خاص و متداول دریانوردی مانند پارو زدن و بالا کشیدن بادبان‌ها و لنگر انداختن همراه می‌شود. نسخ خطی نت‌نگاری این ژانر، که توسط حبیب حسن توما ، آهنگساز فلسطینی، اتنوموزیکولوژیست، و متخصص موسیقی عرب نوشته شده است، نشان می‌دهد محتوای فیجیری شامل داستان‌های اساطیری است.

فیجیری ژانر موسیقی‌ای است که حول تجارت مروارید ساخته شده است. طبق افسانه‌های عامیانه، سه دوست که علاقه مشترکی به موسیقی داشتند، هنگام شب در مسجدی قدیمی در راس ابو صبح ملاقات کردند. با نزدیک شدن به مسجد، آوازهای ناآشنا و ماوراء طبیعی شنیدند که با احساس حضورشان ناگهان قطع شد. برای دور نگه داشتن آنها به سمتشان سنگ پرتاب می‌شد، اما این سه نفر از آنجایی که یک دسته شجاع بودند، به هر حال وارد مسجد شدند. در آنجا جن‌ها را دیدند که نیمی انسان و نیمی خر بودند. رهبر این گروه خواستار شناخت هویت آنها شد و پرسید که آیا آنها انسان هستند یا جن. آنها پاسخ دادند: “ما انسان هستیم، اما ما اینجا نیستیم که به شما آسیب برسانیم.” رهبر جن به آنها اجازه داد به یک شرط بمانند: این که سه دوست هرگز این موسیقی را با کسی به اشتراک نگذارند. اگر عهد خود را زیر پا بگذارند، خواهند مرد. سال‌ها از ملاقات عجیب در راس ابوصبح گذشت و این سه دوست همچنان از راز محافظت می‌کردند، هر چند شب‌ها موسیقی‌ای را که آموخته بودند در کنار هم زمزمه می‌کردند تا آن را از یاد نبرند. مرگ طبیعی در نهایت دو عضو گروه را از بین برد. سومی احساس کرد که مرگ نزدیک است و بنابراین تصمیم گرفت که آهنگ‌های جنیان را با کسانی که دوستشان داشت به اشتراک بگذارد. او عزیزانش را جمع کرد و موسیقی فیجیری را به اشتراک گذاشت. مرگ او فرا رسید، اما موسیقی جادویی که در راس ابو صبح شنیده می‌شد اکنون در دنیای انسان‌ها به حیات خود ادامه می‌دهد. در فیجیری یک خواننده اصلی توسط گروهی از خوانندگان همراه و کف زدن حمایت می‌شود، سازهای همراه گروه فیجری عبارتند از: دو طبل دستی دو طرفه کوچک به نام‌های میرواس (عربی: المرواس) و جاهله (عربی: الجاهلة)، که با دو دست نواخته می‌شود.

هشت ژانر فیجیری ثبت شده وجود دارد: سانگینی (قابل خواندن در ساحل، نه در قایق)، بحری، ادسانی، مخلفی، حدادی، حساوی، زومیه و دان، که دو ژانر آخر در واقع به ترتیب زیرژانرهای حساوی و مخلفی هستند. بحری و ادثانی دو ژانر اصلی هستند. خوانندگان فیجیری در عربی به نام نهام  عربی: نهام) نامیده می‌شوند .(فریشکوف،2010)

فیجیری در حقیقت موسیقی‌ای است که به یاد تاریخ غواصی مروارید در بحرین اجرا می‌شود. قدمت آن به اواخر قرن نوزدهم بازمی‌گردد، به طور سنتی توسط غواصان مروارید و خدمه مروارید برای بیان سختی‌های موجود در دریا ابداع گردیده است. نوازندگان به صورت دایره‌ای می‌نشینند و به آواز خواندن و نواختن انواع طبل می‌پردازند. مرکز دایره توسط رقصندگان و خواننده اصلی که مدیریت اجرا را بر عهده دارد، اشغال شده است. فیجیری از جزیره محرق سرچشمه گرفت، جایی که تا اواسط قرن بیستم، بیشتر جمعیت بخشی از جامعه مروارید را تشکیل می‌دادند. با این حال، امروزه این سنت از طریق اجرا در جشنواره‌ها در تمام مناطق بحرین به سمع مخاطبان گسترده‌تری رسیده است. اکنون در سراسر کشور به خوبی شناخته شده است و به عنوان وسیله‌ای برای بیان ارتباط بین مردم بحرین و دریا در نظر گرفته می‌شود. فجیری معمولاً در فضاهای فرهنگی به نام دورس توسط نوادگان غواصان مروارید و خدمه مرواریدسازی و توسط افراد دیگر اجرا می‌شود. فرآیند انتقال معمولاً مستلزم تمرین مداوم و اجرا برای مخاطبان است. ضمنا توسط گروه‌های کاملاً مردانه اجرا می‌شود، اما همه اعضای جامعه چه زن و چه مرد از فیجیری لذت می‌برند و از کلمات، ریتم‌ها و سازها در آن برای انتقال ارزش‌هایی مانند پشتکار و تدبیر استفاده می‌کنند.(براوتون و الینگهم،1999)

لیوا

لیوا که در سراسر فرهنگ خلیج فارس محبوبیت دارد، ریشه در موسیقی آفریقایی دارد. سنج، طبل، و سورنای در اجرای پر جنب‌و‌جوشی با رقص ترکیب می‌شوند.

لیوا یک رقص سنتی با منشأ آفریقایی است که در عربستان شرقی کشورهای عربی خلیج فارس، عمدتاً در جوامعی از نوادگان مردم سواحلی تانزانیا و زنگبار اجرا می‌شود. همچنین توسط جامعه شیدی تبار آفریقایی و همچنین بلوچ‌های ساحل مکران و منطقه کراچی اجرا می‌شود .

تعداد زیادی از شرکت‌کنندگان مرد خود را در محیط دایره‌ای قرار می‌دهند که توسط یک یا چند نوازنده درام همراهی می‌شود. مردی در وسط گروه قدم می‌زند و ساز نی ساده‌ای به نام میزمار یا سورنای می‌نوازد که صدای تند و دلنشین آن شنونده غربی را به یاد ابوا می‌اندازد . افراد محیط دایره دایره در جای خود دست می‌زنند و می‌رقصند، در حالی که افراد به خطی می‌پیوندند که به طور ریتمیک در داخل دایره حرکت می‌کند. لیوا رقص تا حدودی معمولی‌تر از بقیه است و حتی می‌توان آن را با شوخ طبعی از سوی مردان جوانی که معمولاً در آن شرکت می‌کنند اجرا کرد

سه طبل پشتیبان این رقص عبارتند از شیندو, جابوه و جاسر. اخیراً، درام چهارمی معروف به پیپر نیز به این رقص اضافه شده است. این درامر با وجود قدمت کم خود، نقش اصلی را ایفا می‌کند، که به او فرصت زیادی برای اجرای حرفه‌ای می‌دهد.

میزمار صدایی شبیه به ابوا دارد و ملودی غم‌انگیزی تولید می‌کند که با مقیاس تونیک شرقی که در آن محدوده کوک می‌شود، تند و تیزی خاصی می‌گیرد. بهترین سازهای این روزها از چوب سخت آفریقایی در مومباسا و دارالسلام ساخته می‌شوند.

لیوا با تک‌نوازی میزمار در حدود شش دقیقه با سرعت آهسته شروع می‌شود. طبل‌ها به هم می‌پیوندند و ده رقصنده/خواننده به آن ورود می‌کنند و به تدریج سرعت آن افزایش می‌یابد تا به یک چرخش تماشایی و رقص گونه تبدیل می‌شود. کل رقص حدود 25 دقیقه طول می‌کشد و زن و مرد می‌توانند در یک اجرا شرکت کنند.

این آواز همیشه به زبان سواحلی (زبان مادری تانزانیا و زنگبار) اجرا می‌شود. اینها هر دو شرکای تجاری اصلی خلیج‌فارس در قرون گذشته بودند و زبان و فرهنگ خود را برای تأثیرگذاری بر این رقص جذاب وام داده‌اند. (فریشکوف،2010)

فن الصوت در موسیقی بحرین

این ژانر که توسط نوازنده مشهور محمد بن فارس در دهه 1930 رایج شد، یک ترکیب بلوزی با طعم خاص بحرینی است. موسیقی عود، اشعار روح‌انگیز سوت را زنده می‌کند، که اغلب از نوشته‌های شاعرانه است.

جیربا

یکی از معدود انواع موسیقی کاملاً دستگاهی، کیسه جیربا است که اغلب با سازهای کوبه‌ای همراه است و یک ساز جشن و سرور به حساب می‌آید. محبوبیت این ساز در بحرین توسط برخی دیگر از مناطق خلیج فارس، از جمله جزایر فایلاکا کویت، مشترک است.

جیربا (جربه) یک ساز بومی سنتی بحرینی است. در جزیره کویتی فایلاکا معمولاً از پوست بز ساخته می‌شود و قسمت پایینی کیسه را به یک ساز چوبی که دارای 4 یا 6 سوراخ است وصل می‌کنند که یک طنین دوگانه هماهنگ را ایجاد می‌کند.(فریشکوف،2010)

بخش شنیداری موسیقی بحرین

منابع | موسیقی بحرین

• World Music, Vol. 1: Africa, Europe and the Middle East, Simon Broughton, Mark Ellingham
• Music and Media in the Arab World by Frishkopf, Michael (2010)