کتاب جشن و موسیقی ساسان فاطمی

پیشگفتار

«باید تاکید کرد که نیت کتاب جشن و موسیقی بررسی همه انواع موسیقی های سبک شهری، از موسیقی هایی که پیوند محکمی با یک کاربرد دقیق و محدود دارند گرفته تا موسیقی هایی که کمتر به یک موقعیت خاص شنود وابسته اند، نیست. این کتاب قصد دارد با توجه به گونه هایی که تاکنون کمتر مطالعه شده اند بر موسیقی تفریحی متمرکز شود؛ چیزی که اختصاص بخش مهمی از این مطالعه به مساله جشن ها را توجیه می کند.

جشن در ضمن نهاد بزرگی در آسیای میانه است که بخش قابل ملاحظه ای از انرژی موسیقایی جامعه را به خود جذب می کند. موضوع یک رویداد اجتماعی موسیقایی است که در آن با وجود غلبه انکارناپذیر موسیقی سبُک می توان شاهد حضور گاه به گاه عناصر حوزه مقابل – بگوییم «جدی» چه از نظر موسیقی و چه از نظر موسیقیدان بود.»

مقدمه

کتاب جشن و موسیقی به بررسی موسیقی جشن های شهری سنتی در تهران، بخارا، دوشنبه و باکو می پردازد و نقاط اشتراک و افتراق آنها را آشکار می کند. بخش مربوط به جشن های تهرانی و موسیقی آنها نیز سنت مطربی را به طور گسترده ای مطالعه می کند و به بررسی ویژگی های موسیقی و محیط مطربی و جایگاه مطرب ها می پردازد. در همین بخش تحول محیط مطربی به محیط کافه ای و پیدایش موسیقی کافه ای نیز بررسی می شود. بخش مربوط به جشن های بخارا، دوشنبه و باکو به موسیقی سنتی این جشن ها مثل «بخارچه»، «مروگی» و نوعی از موسیقی خاص جشن های باکو می پردازد و به مقایسه آنها با فرهنگ موسیقایی جشن های شهری در تهران دست می زند.

در این مطالعه مولف می کوشد در عین روشن کردن رابطه میان جشن و موسیقی و شادمانی جمعی در این سنت ها و نیز آشکار کردن ویژگی های ساختاری موسیقی های مورد مطالعه، ساز و کار تحول آنها در دو نوع جامعه در حال تحول، به سوی تجدد و به سوی یک جامعه آرمانی مساوات طلب در طی قرن بیستم را روشن کند.

درباره‌ی کتاب جشن و موسیقی اثر ساسان فاطمی

در فصل اول این کتاب که با عنوان «موسیقیدانان جشن ها: مطرب ها» اختصاص یافته، نویسنده ضمن تشریح معنی کلمه مطرب به شمایل اجتماعی، جامعه مطربی، کار و اصول اخلاقی آن پرداخته است. مولف در فصل دوم کتاب که با عنوان «مطرب های گذشته از صفویه تا اواخر قاجاریه» به مخاطب ارائه شده، ضمن تبیین تاریخی موسیقی در این دوره تاریخی موضوعاتی نظیر حوزه موسیقی زنانه، حوزه موسیقی مردانه، سالم سازی فرهنگی در دوره قاجاریه، تداخل دو حوزه زنانه و مردانه، موسیقی و نمایش و سازماندهی حرفه ای این نوع موسیقی را مورد توجه قرار داده است.

فاطمی در فصل سوم کتاب هم به بررسی ماجرای «مطرب های گذشته از اواخر قاجاریه تا دهه ۳۰»  پرداخته و ضمن تشریح دوران به اصطلاح طلایی موسیقی مطربی به آسیب های این نوع موسیقی، نمایش روحوضی، دسته های بزرگ مطربی، لوطی به عنوان شنونده موسیقی پرداخته است.

اگر چه در فصل چهارم، نویسنده به طور کلی به موضوع «موسیقی مطربی» توجه کرده اما مواردی چون «موسیقی مطربی ، یک سبک یا یک کارگان؟»، «موسیقی مطربی به معنای واقعی کلمه»، «رِنگ ها» و « ضربی خوانی» نیز در این بخش از کتاب برای علاقه مندان و پژوهشگران تشریح شده است. مولف کتاب «جشن و موسیقی در فرهنگ های شهری ایران» در فصل پنجم کتاب نیز که با عنوان «تحول محیط مطربی» نگارش شده است، به موضوع موسیقی در کافه ها، سالن های تئاتر، رادیو، تلویزیون و موسیقی کافه ای پرداخته است.

این مدرس و پژوهشگر موسیقی در بخش دوم کتاب که با سرفصل «موسیقی و موسیقیدانان جشن های سنتی شهری در فرهنگ های ایرانی برون مرزی» به مخاطبان ارائه شده، در قالب فصل ششم کتاب به چگونگی جشن ها و موسیقیدانان آن در آسیای میانه توجه کرده است. «توی، موسیقی و جامعه»، نحوه برگزاری توی ها، موسیقیدانان و موسیقی آنها و «موسیقیدانان و جامعه» مطالبی است که در فصل ششم کتاب به خوانندگان ارائه شده است.

«آسیای میانه، موسیقی جشن ها» نیز عنوان فصل هفتم کتاب است که در این فصل خواننده ضمن آشنایی با واژه «نوبت ها» با دیدگاه نویسنده پیرامون ترانه های منفرد، مَروِگی و مَیدَه غزل ها در منطقه آسیای میانه آشنایی پیدا می کند.

این در حالی است که در فصل هشتم کتاب که به موضوع «جشن و موسیقی در جمهوری آذربایجان» اختصاص پیدا کرده مولف تلاش کرده ضمن بررسی اجمالی موسیقی جشن های منطقه آذربایجان، تناقضات یک جامعه، توی و موسیقی آن و موقام و شادمانی جمعی را نیز به مخاطب معرفی کند.