کتاب موسیقی ایران اثر روح‌الله خالقی، فرهود صفرزاده

مقدمه

کتاب موسیقی ایران اثر روح‌الله خالقی(۱۳۴۴-۱۲۸۵) آهنگساز بزرگ ایارنی است و بازنویسی و یادداشت‌های این کتاب را نیز فرهود صفرزاده( -۱۳۴۸) بر دوش داشته است. این کتاب نگاهی دارد به سیر موسیقی در تاریخ ایران از دوران باستان تا دوران معاصر. این کتاب همچنین به انواع سازهای ایرانی، نوازندگان برجسته و سبک‌های رایج در موسیقی ایرانی می‌پردازد.

در بخشی از کتاب پیرامون جایگاه موسیقی در عصر ساسانی می‌خوانیم:

از آنجا که پادشاهان ساسانی ایرانی‌نژاد بودند و به بسط و توسعه‌ی تمدن ایرانی علاقه‌ی مخصوص داشتند در دوره‌‌ی آن‌ها علوم و هنرهای ایرانی ترقی کرد و، درنتیجه، موسیقی هم در اثر تشویق آن‌‌ها رونق گرفت. اردشیرِ بابکان یا اردشیر اول، بنیان‌گذار سلسله‌ی ساسانی مردم را به طبقات مختلف تقسیم کرده بود که، از آن‌جمله، موسیقی‌دان‌ها طبقه‌ی خاصی را تشکیل می‌دادند و در نزد او مقامی مخصوص داشتند. ذوق ادبی و موسیقایی بهرامِ گور معروف است. چنان که نوشته‌اند وی چهارصد تن نوازنده و خواننده از هند به ایران آورد و در زمان او موسیقی‌دان‌ها بر سایر طبقات مردم مقدّم بودند و او آن‌ها را نوازش بسیار می‌کرد.

موسیقی در دوره‌ی ساسانی مخصوصاً در زمانِ خسروپرویز بیشتر ترقی کرد. باربد موسیقی‌دانِ خاصِ او بود که در کتاب‌های ادبی و تاریخی، مانند شاهنامه‌ی فردوسی و خسرو و شیرین نظامی، حکایاتی از او نقل شده‌اند. به طوری که نوشته‌اند باربد مخترعِ نغمه‌هایی است که آن‌ها را در مجلسِ خسروپرویز می‌نواخته و مشهور است که وی سیصد‌وشصت نغمه‌ی موسیقی برای روزهای سال تقویم ساسانی ساخته و هر روز یکی از آن‌ها را که مناسبِ موقع بوده، می‌نواخته است تا خسرو پرویز از تکرار نغمات موسیقی خسته‌خاطر نشود.

مقام او نزد خسروپرویز به آن پایه بود که هرکس حاجتی داشت مطلبِ خود را به وسیله‌ی او به عرض شاه می‌رسانید. ازجمله هنگامی که اسب محبوبِ سلطان، موسوم به شبدیز، مُرد و کسی را جرئتِ اظهار آن نبود باربد نغمه‌ای در این‌زمینه سرود و خسرو پرویز را از حادثه آگاه نمود. می‌گویند شاه گفته بود هرکس خبر مرگ شَبدیز را بدهد کشته خواهد شد ولی باربد به سبْکی هنرمندانه پادشاه را از این خبر آگاه کرد. خسرو پرویز با تغیرِ خاطر پرسید: وای بر تو! شبدیز مُرد؟ باربد جواب داد: تو خود گفتی شبدیز مُرد.»