کیهان کلهر یکی از نوازندگان و آهنگسازان سرشناس ایرانی است که تأثیر بسیاری در آموزش و ترویج موسیقی کلاسیک ایران دارد. ساز تخصصی او کمانچه است؛ اما در نوازندگی سازهای دیگر مانند سهتار، تنبور و شاهکمان نیز تخصص دارد. کلهر شخصیتی خلاق، پیگیر و فروتن دارد که او را به نوازندهای حرفهای و دقیق با دانش و مهارت فنی بالا تبدیل کرده است.
کیهان کلهر با زخمه بر پیکر کمانچه، نوایی اصیل و شورانگیز خلق میکند که شنودگان را به وجد میآورد. او در سبک خود دست به بدعتهای درست و اصیلی زده است که سبب تفاوت کار او با نوازندگان پیشین شده است. کلهر به دنیایی فراتر از موسیقی پا گذاشته است و با پیوند میان فرهنگهای مختلف کشورها، قطعات تلفیقی زیبایی خلق کرده است. یکی از دلایل شهرت فراوان کیهان کلهر نیز به دلیل تلاشهای بیوقفهی او در عرصهی بینالمللی و شناساندن موسیقی سنتی ایرانی در سراسر جهان است.
کلهر در سنین بسیار پایین، نوازندگی را فراگرفت و به دلیل ممارست و ذوقی که در این راه داشت، در نوجوانی و جوانی با گروههای بزرگی همکاری کرد. درک او از موسیقی سنتی ایرانی تنها به ردیف خلاصه نمیشود. او تلاش میکند تا با شناخت و احیای موسیقی سنتی ایران، آثاری متفاوت با پیشینیان خلق کند.
حسن شهرت و محبوبیت کیهان کلهر تنها محدود به ایران نیست؛ بلکه او از مرزهای فرهنگی و جغرافیایی فراتر رفته است و در سطح بینالمللی شناختهشده و معروف است. همکاری کلهر با بزرگان موسیقی ایرانی و خوانندگان و نوازندگان غیرایرانی، او را به شخصیتی دوستداشتنی در جهان تبدیل کرده است. در این مقاله ما قصد داریم تا جزئیات بیشتری از زندگی کیهان کلهر را با هم بررسی کنیم. اگر شما هم علاقهمند هستید تا با این نوازنده و آهنگساز ایرانی بیشتر آشنا شوید، با ما همراه شوید.
زندگینامه و فعالیت هنری کیهان کلهر
کیهان کلهر به دلیل تسلط بالایی که در کارش داشت و به دلیل رویکردهای خلاقانهاش در عرصهی موسیقی، با بسیاری از بزرگان موسیقی همکاری داشته است. او یکی از برجستهترین و درعینحال مبتکرترین نوازندهی موسیقی کلاسیک است که سبکی منحصربهفرد دارد. او جوایز زیادی برای فعالیتهای هنری خود دریافت کرده است.
کلهر در کنار فعالیتهای حرفهای خود به آموزش نیز میپردازد و برای ترویج و حفظ سنتهای غنی موسیقی ایرانی در سراسر جهان کلاسهای آموزش برگزار میکند. کمکهایی که کلهر به شناخت موسیقی ایرانی در کشورهای مختلف کرده است بر کسی پوشیده نیست.
کیهان کلهر از کودکی با انواع موسیقی آشنا شده است. پدر او علاقهی زیادی به فرهنگها و تمدنهای مختلف موسیقی داشت و موسیقیهای کردی، ترکی و عربی را در خانه گوش میداد. او کلهر را تشویق میکرد تا با سبکهای مختلف موسیقی آشنا شود و برای یادگیری آنها تلاش کند. شاید خلاقیت و نبوغی که کلهر در ایجاد آثار متفاوت دارد، نتیجهی شناخت زودهنگام او از عناصر کلاسیک موسیقی ایرانی است.
سالهای کودکی تا خروج از ایران
کیهان کلهر در 3 آذر سال 1343 در شهر تهران به دنیا آمد. خانوادهی او اصالتاٌ کردی بودند و پدر او – عباس حیدری کلهر – نوهی مهرعلیخان بود. مهرعلی خان یکی از خانهای ایل کلهر بود که این ایل دومین ایل بزرگ در کشور ایران و بزرگترین ایل در استان کرمانشاه محسوب میشود.
عباس حیدری کلهر در وزرات کشاورزی کار میکرد و کارمند عالیمرتبهی این وزارت به شمار میرفت. خانوادهی کلهر علاقهی زیادی به موسیقی داشتند و کیهان کلهر از سنین بسیار پایین با ساز و موسیقی آشنا شد. البته در خانوادهی او نوازندهای وجود نداشت؛ اما عشق این خانواده به موسیقی سبب شده بود تا همیشه قطعات اصیل و باکیفیت در خانه پخش شود. مادر او که اقدس نام داشت، گاهی و برای دل خود، تصنیفهای کردی را در خانه میخواند. او صدای بسیار خوبی داشت. کیهان این تصنیفهای کردی مادر را به طور کامل از او آموخت.
خانوادهی کلهر حمایتهای زیادی از او در زمینهی یادگیری موسیقی کردند. این حمایتها، مسیر ورود کلهر را به انجام فعالیتهای حرفهای هموار کرد و سبب شد تا در کودکی بتواند علاقهی خود را پیدا کند. بهطوریکه کیهان یادگیری موسیقی و نواختن ساز را از پنجسالگی آغاز کرد. او در سن 12 سالگی بهصورت حرفهای در حوزهی موسیقی فعالیت میکرد.
کلهر صدای کمانچه نوازی «علیاصغر بهاری» را میشنود و علاقهی زیادی به این ساز پیدا میکند. کلهر بارها در مصاحبههای مختلف بیان کرده است که «بهاری» الگوی او در نواختن کمانچه است. علیاصغر بهاری یکی از نوازندگان بزرگ کمانچه در کشور است که این سازِ در حال فراموشی را دوباره، زنده کرد. بهاری زمانی کمانچه دست گرفت که اکثر مردم با دیدهی تحقیر به این ساز مینگریستند. در آن زمان این ساز را مختص مطربان دورهگرد میدانستند.
بهاری با اجرای بینظیر خود با کمانچه در رادیو از سوی دانشگاه تهران برای تدریس این ساز دعوت میشود و این ساز نهتنها در ایران که در کشورهای مختلف جهان شناخته میشود. تسلط کامل بهاری بر روی قطعات ضربی و ردیف موسیقی، تأثیر فراوانی بر کیهان کلهر گذاشت؛ اما از آنجا که پیداکردن استاد در این زمینه برایش دشوار بود او ابتدا به سراغ یادگیری سنتور و ویولن و چند ساز دیگر رفت. تا اینکه با شناخت ردیفهای موسیقی، پس از 12 سالگی به سراغ کمانچه رفت و این ساز همهی زندگی کلهر شد.
به این ترتیب بود که با فعالیتها و تلاشهای علیاصغر بهاری، حسین یاحقی، اردشیر کامکار و پس از آنها کیهان کلهر، جان دوبارهای بر پیکر بیجان کمانچه دمیده شد و این ساز از کنج عزلت بیرون آمد.
خانوادهی کلهر زمانیکه او دورهی اول دبیرستان را میگذراند، به کرمانشاه برگشتند. در این شرایط کیهان به همراه برادرش کامران، در ارکستر رادیو – تلویزیون کرمانشاه به فعالیت پرداختند. پخش فعالیت هنری این دو برادر از رادیو و تلویزیون سبب شد که آنها خیلی سریع توسط موسیقیدانان موسیقی کرمانشاه شناخته شوند و موردتوجه قرار گیرند.
کیهان کلهر علاقهی زیادی به یادگیری موسیقی داشت و وقت زیادی را برای این کار صرف میکرد. او پس از مدرسه مسیر 15 دقیقهای را در 5 دقیقه طی میکرد تا سریعتر به خانه برسد و به سراغ سازش برود.
کلهر در سالهای 1357 و پیش از آن که فضای جامعه به دلیل انقلاب جمهوری اسلامی و تغییر رژیم ملتهب بود، در همان کرمانشاه زندگی میکرد و به فعالیتهای خود ادامه میداد. کیهان به همراه خانوادهاش در سالهای ابتدایی جنگ ایران و عراق روانهی تهران شدند. پس از بازگشت به تهران این دو برادر فعالیتهای خود را در پایتخت ادامه دادند.
کیهان کلهر با وجود سن کمی که داشت؛ در زمانی که در تهران بود، برای مدتی با گروه شیدا در مرکز هنری چاووش همکاری کرد. گروه شیدا، گروهی بود که توسط محمدرضا لطفی و با کمک هوشنگ ابتهاج شکل گرفته بود. این گروه در سال 1353 فعالیت خود را در رادیو آغاز کرده بودند و به بازخوانی تصنیفهای قدیمی میپرداختند. مدت فعالیت کلهر در این گروه کوتاه بود و او در سن 17 سالگی تصمیم گرفت برای ادامهی تحصیل به ایتالیا برود.
ادامه تحصیل کیهان کلهر در خارج از ایران
کلهر پس از مهاجرت به ایتالیا، برای ادامه تحصیل راهی کشور کانادا شد. او در رشتهی آهنگسازی در دانشگاه کارلتون اوتاوا مشغول به تدریس شد و توانست با مدرک معتبری از این دانشگاه فارغالتحصیل شود. کلهر به مدت 8 سال در کانادا اقامت داشت و در نهایت پس از شنیدن خبر تلخ کشتهشدن خانوادهاش به ایران برگشت.
در اواخر جنگ تحمیلی با عراق، نیروی هوایی عراق دست به بمباران تهران زد که در این حادثه افراد زیادی زخمی و کشته شدند. کلهر نیز در همین اتفاق پدر، مادر و برادرش را از دست داد. کلهر پس از بازگشت، برای مدتی در شهر تهران ساکن شد.
او در این مدت به فعالیتهای موسیقایی خود ادامه داد و در چند برنامهی تلویزیونی نیز شرکت کرد. او در این برنامهها به خوانندگی علیرضا افتخاری، به نوزاندگی پرداخت. کیهان کلهر در اوایل دهه 1370 فعالیت جدی خود را بهعنوان عضوی از گروه دستان آغاز کرد. فعالیت کلهر در دستان سالهای زیادی به طول انجامید و او کنسرتهای زیادی را با همکاری شهرام ناظری اجرا کرد.
کلهر کنسرتی را با گروه دستان و به خوانندگی ایرج بسطامی در تالار وحدت به روی صحنه برد که این اجرا نخستین کنسرت رسمی کیهان کلهر بود. بخش عمدهی این اجرا بعدها در آلبوم بوی نوروز و در بخش سهگاه منتشر شد. حضور کیهان با کمانچه در این کنسرت با استقبال فراوانی روبهرو شد و نوید ظهور استادی نو در کمانچه نوازی را به علاقهمندان موسیقی داد.
کلهر بار دیگر و این بار بهمنظور ادامه تحصیل در مقطع دکتری، در سال 1374 ایران را به مقصد کانادا ترک میکند.
آغاز فعالیتهای هنری کیهان کلهر
نخستین گامهای کیهان کلهر در زمینهی فعالیت حرفهای او در گروه شیدا برداشته شد؛ اما با خروج او از ایران مسیر جدیدی برای ورود به فعالیت حرفهای جلوی رویش قرار گرفت. او پس از خروج از کشور تلاش کرد تا از موسیقی ایرانی جدا نشود و ارتباط خود را با محمدرضا لطفی ادامه داد. او ضمن شناخت موسیقی ایرانی سعی کرد تا در خارج از کشور با جنبههای دیگر موسیقی نیز آشنا شود. آشنایی کیهان کلهر با فرهنگهای متفاوت موسیقی در کشورهای مختلف کمک زیادی به شکلگیری فعالیتهای حرفهای او کرد.
نخستین کنسرت رسمی کیهان کلهر در سال 1371 در تالار وحدت با آهنگسازی و نوازندگی کیهان کلهر به اجرا در آمد. کیهان کلهر در مدتی که دور از وطن زندگی میکرد و بین ایران و کانادا یا سایر کشورها در رفتوآمد بود با گروه کامکار، محمدرضا شجریان و شهرام ناظری همکاری میکرد و به روی صحنه میرفت. اگرچه کلهر سالهای زیادی به فعالیت در حوزهی موسیقی پرداخته بود؛ اما با انتشار آلبوم «شب، سکوت، کویر» بود که او به شهرت فراوانی رسید. آلبوم «شب، سکوت، کویر» در آواز دشتی و با صدای محمدرضا شجریان اجرا شده است. کیهان کلهر تنظیم و آهنگسازی این آلبوم را بر عهده داشت.
این نخستین اجرای مشترک کیهان کلهر و محمدرضا شجریان بود. این دو استادِ موسیقی سنتی قبل از این همکاری یکدیگر را میشناختند و در کانادا با هم ملاقات داشتند؛ اما فرصت همکاری برایشان به وجود نیامده بود. در یکی از این دیدارها در تهران، شجریان از فعالیت هنری کلهر جویا شد. کیهان کلهر از ضبط مجموعهای به او خبر داد و او را از جزئیات آن آگاه ساخت. استاد شجریان اشتیاق و علاقهی خود را به این مجموعه نشان داد. در قرار دیگری که با یکدیگر گذاشتند، کلهر قطعه را برای استاد شجریان پخش کرد و شجریان شیفتهی آن شد و اینگونه بود که این همکاری شکل گرفت.
ضبط موسیقی آلبوم «شب، سکوت، کویر» در سال 1373 انجام شد، آوازخوانی و تدوین در سال 1376 صورت گرفت و درنهایت انتشار رسمی آن سال 1377 انجام شد. این آلبوم با شناخت و بهرهگیری از موسیقی محلی خراسان ساخته شده است.
یکی دیگر از همکاریهای کلهر با هنرمندان ایرانی ساخت قطعهی آینهی آسمان (Mirror of the Sky) است. این آلبوم با سرمایهگذاری علیاکبر مرادی در سال 2004 منتشر شد. آینهی آسمان با همکاری مرادی (نوازندهی تنبور) و پژمان حدادی (نوازندهی سازهای کوبهای) ساخته شد که موسیقی کردی و سبکی سنتی دارد. این آلبوم شامل 10 قطعه است که کمانچه نوازی آن را کیهان کلهر به عهده دارد.
در سال ۱۳۹۹ و با درگذشت محمدرضا شجریان کیهان کلهر لحظاتی از کنسرت آنلاین خود را به تکنوازی با یاد استاد محمدرضا شجریان اختصاص داد. او در پایان این کنسرت قطعه “از غم عشق تو ای صنم” که با صدای شجریان ماندگار شده است را با سهتار نواخت.
فعالیتهای بینالمللی کیهان کلهر
فعالیتها و همکاریهای کیهان کلهر تنها به داخل کشور محدود نمیشود؛ او با هنرمندانی از سایر کشورها و با فرهنگ متفاوت نیز همکاری کرده است. کلهر برای ترویج و درک بیشتر موسیقی کلاسیک ایرانی به مردم سراسر جهان تلاشهای زیادی را انجام داده است. او در کشورهای مختلف به اجرای موسیقی پرداخته است و با همکاری با نوازندگان کشورهای مختلف تلاش کرده است تا شکافهای فرهنگی را از طریق موسیقی از بین ببرد.
کیهان کلهر با طیف وسیعی از نوازندگان و هنرمندان سراسر جهان همکاری داشته است. از جملهی این همکاریها میتوان به همکاری با نوازندهی سهتار هندی، «شجاعت حسینخان»، «یو-یو ما» نوازندهی ویولن سل اهل چین، «اردال ارزنجان» نوازندهی باغلاما اهل ترکیه، «عالیم قاسمف» «رامبراندت تریو» گروه موسیقی سازهای بادی و… اشاره کرد.
کلهر با افراد مختلف از سنت و فرهنگهای موسیقایی متفاوت مانند موسیقی کلاسیک هندی، موسیقی کلاسیک غربی و جاز کار کرده است. همکاری مشترک کلهر با شجاعت حسینخان، منجر به تولید مجموعهای به نام غزل شد که تلفیقی از دو فرهنگ موسیقایی تمدن شرق (هند و ایران) است.
این زیبایی و ترکیب متقارن سبب شد که حتی هنرمندان غربی نیز از آن استقبال کنند و این موسیقی تا مرحلهی دریافت گرمی نیز پیش برود. با اینکه بخش زیاد و مهمی از موسیقی هندی در موسیقی سیستان و بلوچستان اثر گذاشته است؛ اما پیوند موسیقایی با هند، سبب شناخت بیشتر افراد سراسر جهان از موسیقی ایران شده است.
علت این امر این است که موسیقی هندی در دهه 60 و 70 میلادی توفیق خوبی در غرب به دست آورده بود و ترکیب موسیقی هندی با موسیقی ایرانی، معرف خوبی برای موسیقی سنتی ایران به شمار میرفت. علاوه بر این این همپیوندی میان موسیقی دو کشور، ترکیبی تازه ایجاد کرد که میتوانست تمدن شرق را توسعه دهد.
کلهر دلایل زیادی برای ایجاد پیوند بین موسیقیهای کلاسیک جوامع مختلف دارد که یکی از آنها ایجاد تجربههای جدید برایش است. کلهر با موسیقی سنتی آمیخته شده است و زندگی در خارج از ایران افق دید او را گسترش داده است و به او برای ایجاد دوستی بین فرهنگهای مختلف موسیقی کمک کرده است. البته کلهر هیچگاه با فرهنگهای بیگانه و دور با فرهنگ موسیقی ایران کار نکرده است. برای مثال او موسیقی شمال هند را نزدیک به موسیقی ایران میداند. او معتقد است این دو موسیقی مانند خواهر و برادرهای دوقلو هستند که در دو خانوادهی متفاوت رشد کردهاند. این دو موسیقی بسیار به هم نزدیک و شبیه هستند؛ اما هر کدام لهجه و بیانی متفاوت دارند.
کلهر به دلایل مشابه به سراغ تمدن و فرهنگ دیگری رفت که آن موسیقی ترک بود. او در این اثر با ارزنجان نوازندهی مشهور و چیرهدست باغلاما همکاری کرد. کلهر موسیقی ترکیه را نیز در پیوند نزدیک با موسیقی ایران میبیند. او معتقد است اشتراکات زیادی بین موسیقی ایران و ترکیه وجود دارد و بداههنوازیهای موسیقی ترک بسیار شبیه به ایران است.
کلهر همچنین همکاریهایی با نوازندگان غربی داشته است. او در غرب زندگی کرده است و برایش ضروری بود که به این زبان جهانی نیز فعالیت کند؛ زیرا موسیقی غرب زبان مشترک موسیقی جهان است و باید به آن توجه کرد. او در موسیقی سنتی کلاسیک قدمهای خوبی برداشته و آثار خوبی را خلق کرده است.
یکی از مهمترین فعالیتهای بینالمللی کلهر، همکاری او با گروه «جاده ابریشم» است. این گروه توسط یو-یو ما، نوازندهی ویولن سل معروف آمریکایی چینیتبار با هدف تعامل و تبادل فرهنگی میان کشورهایی که در مسیر جاده ابریشم قرار دارند، ایجاد شد. این گروه در نظر داشت تا با پیوند میان کشورهای مختلف به برگزاری کنسرت، ضبط و انتشار آثار و… بپردازد.
یو-یو ما در سال 1999 و با تحقیق و بررسی یک هیئت نظارت، 16 نفر از آهنگسازان و موسیقیدانان کشورهای چین، ایران، ازبکستان، آذربایجان، مغولستان و تاجیکستان را گرد هم آورد. سپس هنرمندانی از کشورهای دیگر مانند ترکیه، ارمنستان، ژاپن، هند و… نیز به این گروه اضافه شدند. این گروه با گذشت زمان و فعالیتهای بسیار امروزه به یک سازمان برای اجرا و آموزش موسیقی تبدیل شده است.
کیهان کلهر یکی از نوازندگانی برجستهی گروه جاده ابریشم است که در این گروه فعالیت میکند و به نوازندگی کمانچه میپردازد. او سالهای زیادی در این گروه کار کرد و به تولید اجراهایی ماندگار و به یاد ماندنی، کمک کرد.
از دیگر همکاریهای مهم کلهر با موسیقیدانان غیرایرانی میتوان به همکاری او با گروه کوارتت کرونوس اشاره کرد. کوارتت کرونوس یک گروه موسیقی سازهای زهی است که در سال 1393 در آمریکا شکل گرفت.
کمانچهی کلهر بر صحنه جهانی
هنرمندان فراوانی تا به امروز به موسیقی سنتی ایران وارد شدند و با توانمندیهای خود موسیقی سنتی را ارتقا دادهاند؛ اما در میان تنها تعداد کمی توانستند که موسیقی سنتی ایران را بر صحنههای جهانی ببرند. کیهان کلهر یکی از این هنرمندان است که بهخوبی توانسته است بر صحنههای جهانی بدرخشد.
کیهان کلهر با کمانچهی خود که نمادی از موسیقی سنتی ایران است بارها در صحنههای مختلف جهانی قرار گرفت که با استقبال خوبی روبهرو شد. او به همراه ارزنجان کنسرتهای فراوانی را در کشورهای مختلف جهان اجرا کرد. حاصل این اجرا و همکاری آلبومی به نام The wind است.
همکاری او با گروه جاده ابریشم، ارکستر فیلارمونیک نیویورک، شجاعت حسینخان و رامبراندیت تریو نیز سبب شد که او در کنسرتهای فراوانی با کمانچه حضور پیدا کند و این ساز را بیش از پیش به دیگران بشناساند.
زندگی شخصی کیهان کلهر
کیهان کلهر با زهره سلطانآبادی پرورشدهندهی فعال و حرفهای اسب در نژاد عرب، ازدواج کرد. آنها در مورد آشنایی خود در مصاحبهای اعلام کردند که کلهر به واسطهی یکی از دوستان مشترکشان برای سوارکاری به مجموعهی سلطانآبادی میرود و آنجا آن دو با یکدیگر ملاقات میکنند که این ملاقات منجر به آشنایی و ازدواجشان میشود.
افتخارات کیهان کلهر
کیهان کلهر به موفقیتهای بسیاری در عرصهی جهانی دست یافته است و جوایز زیادی را برای فعالیتهای خود دریافت کرده است. او با افتخارات و جوایزی که کسب کرد به شهرت خوبی در جهان رسیده است. در ادامه برخی از افتخارات و جوایز کیهان کلهر را با هم بررسی میکنیم.
- کلهر برای آلبوم «بی تو به سر نمیشود» و «فریاد» که با همکاری حسین علیزاده و خوانندگی محمدرضا شجریان اجرا شد، نامزد جایزه گرمی شد.
- در سال 2004، آلبوم بینالمللی «باران» که با گروه غزل اجرا شد، نامزد دریافت جایزهی گرمی برای بهترین موسیقی سنتی ملل شد. کیهان کلهر در این آلبوم نوازندگی کمانچه، حسینخان نوازندگی سیتار و ساندیپ داس نوازندگی طبلا را به عهده داشتند.
- آلبوم «مرا به خانه بخوان» یا «Sing me home» محصول گروه جاده ابریشم در سال 2016 به یکی از موفقترین آلبومهای موسیقی تبدیل شد و در صدر جدول موسیقی کلاسیک بیلبورد قرار گرفت. این آلبوم 13 قطعه دارد که در آن نوازندگان و هنرمندان کشورهای مختلف هنرنمایی میکنند. آلبوم مرا به خانه بخوان در سال 2016 نامزد دریافت جایزهی گرمی شد و در سال 2017 که پنجاه و نهمین مراسم اهدای گرمی تشکیل شد، موفق به دریافت جایزهی گرمی برای بهترین موسیقی جهانی شد.
- کیهان کلهر در سال 2018 برنده جایزهی بینالمللی ایزاک اشترن شد. این جایزه به دلیل دستاوردهای انساندوستانه هنرمندان از طریق موسیقی در جهان، اهدا میشود.
- کلهر در سال 2019 به دلیل تسلط و ذوق هنری خود در نواختن کمانچه و همکاریهای مختلف برای ترویج موسیقی سنتی در دنیا، برندهی جایزه جهانی وومکس شد. این جایزه هر سال به کسانی که دستاوردهای ویژهای در موسیقی بینالمللی کسب میکنند، اهدا میشود.
3 پاسخ
استاد کلهر افتخاری ماندگاری برای کرد زبان ها است، به مانند زیرک و ماملی و سیدعلی اصغر و …
وب سایت موزیک رو خیلی وقته دنبال میکنم و اساتید موسیقی کوردی انصافا بشدت موردپسند و لذت بخش هستند
نمیشه گفت اشکال در نوشتار ولی نگید “زخمه بر کمانچه” کمانچه آرشه داره. مضراب برای نواختن ساز های دیگه ای هست.مثل تار عود و…
ممنون.
ممنون از نظر دقیقتون