کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی اثر حسین دهلوی

مقدمه کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی اثر حسین دهلوی

کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی اثر حسین دهلوی: شنیده بودم زنده یاد علینقی وزیری درباره ی تلفیق شعر و موسیقی یادداشتهارد کرده اند، ولی هرچه جست وجو کردم مطلبی نیافتم، در زمان تحصیلم در دورهی عال و آهنگسازی (در هنرستان عالی موسیقی درسی تدریس می شد به نام «تلفیق شعر و موسة که آقای دکتر مهدی فروغ (رئیس دانشکده ی هنرهای دراماتیک) تدریس آن را برعهده داشتند. ایشان نیز به سبب نبودن پیشینهی لازم در این زمینه و نداشتن الگوی مشخص، به طور پراکنده مطالبی تهیه‌میکردند، با اینکه در مواردی جای سخن دارد، ولی برای نگارنده مفید بود و مطالبی از ایشان در این کتاب نقل قول کرده ام. 

از سال ۱۳۴۱ که مسئولیت هنرستان موسیقی ملی به عهده ی نگارنده گذاشته شد، این درس طبق اساسنامه ی مصوب، جزو مواد درسی سال آخر متوسطه ی این هنرستان قرار داشت. چون مدرسی برای آن نیافتم، با توجه به سوابقی که از سال ها قبل در این زمینه داشتم، شخصأ تدریس آن را به عهده گرفتم و از همان سال ضمن توضیحات شفاهی و تمرینات عملی، اقدام به تهیهی جزوه ای در این زمینه کردم که تا حد امکان به طور پیوسته و گام به گام هنرجویان را با مطالب این درس آشنا کند. بخشهایی از کتاب حاضر بر اساس همان نمونه ها و یادداشتها مدون نشده و به تدریج یافته ها و قانونمندی های دیگری بر آن افزوده شده است. 

البته ممکن است تعداد بسیار محدودی کتاب در این زمینه منتشر شده باشد که با نگارنده از آنها بی اطلاع است یا از نظر آموزشی، اعتبار و جایگاه لازم را نداشته اند. به هر حال باید اضافه کنم که به دلیل نداشتن الگو و آغازین بودن این روش، هرگز از جست وجو و ارائه ی موارد لازم در این زمینه کوتاهی نشده است. 

لازم به ذکر است که هیچ زبانی در دنیا به استثنای اسپرانتو  بر اساس دستور از پیش تدوین شده، بین اقوام مختلف رایج نشده و هرکدام پس از سالهای بسیار که از تداول آنها گذشته است، کم کم مراحل تهیه و تدوین دستوری آنها آغاز شده است. 

حال باید بگویم که اندیشه ی نگارنده نیز برای تهیه و تدوین کتاب حاضر از حال و هوایی این چنین نشأت گرفته است. بدین ترتیب که پس از یافتن روشی برای موارد مختلفموسیقی آوازی و به تجربه گذاشتن آنها، حاصل بیش از چهل سال تجربه های عملی خود را در این زمینه گرداوری کرده و قانونمندی های به دست آمده را در کتاب حاضر ارائه داده است. 

لازم به یاداوری است برخی از اشعار که نام سراینده ی آنها ذکر نشده، اشعاری است که آن سال ها هنرجویان جزو تکالیف خود به کار برده اند. البته با یاری بعضی از دوستان و استادان اهل ادب نام برخی از شاعران مشخص شد ولی چون بقیه ی آنها نمونه های مناسبی برای مطالب مورد نظر بودند، با پوزش از شاعران گران مایه، برخی از آنها بدون ذکر نام شاعر در این کتاب آمده است. 

بخش هایی از کتاب حاضر از سال ۱۳۴۲ در برخی از مجلات هنری (مانند مجلهی موزیک ایران به چاپ رسیده است، بدان امید که شاید صاحب نظری درباره ی مطالب آن اظهارنظر آموزنده ای کند، ولی باید اشاره کنم که فقط در پاره ای موارد با تغییر برخی جملات و پس و پیش کردن مطلب – بدون ذکر مأخذ – برداشت هایی از آنها شده است. 

از اردیبهشت ۱۳۶۳ مصمم شدم ضمن ادامه ی مطالعه و تجربه، مطالب تهیه شده را با ارائه ی نمونه های گسترده به صورت کتابی مدون و منتشر کنم تا در حد بضاعت هنری خود خدمتی به فرهنگ موسیقی کشور انجام داده باشم. از این رو لازم دانستم در زمینه های مرتبط با این رشته (مانند ادبیات، عروض، زبان شناسی و …) از متخصصان مربوط یاری بگیرم که خوشبختانه با استقبال لازم روبه رو شدم و هریک از دوستان و استادان در زمینه ی دانش خود با خوشرویی کامل مرا یاری دادند. گرچه مدت زمان این مشورت ها و نیز نامساعد بودن شرایط جسمی ام و به ویژه فقدان الگوی مشخص در این زمینه موجب طولانی شدن کار شد. 

کوشش شده است در حد امکان از توضیحات اضافی و خارج از موضوع در موارد مختلف پرهیز شود و مطالب به طریقی مطرح گردد که حاصل آن با موضوع کتاب در ارتباط باشد. در ضمن چون کلمهی «موسیقی» به صورت عام به کار می رود و به موسیقی سازی و آوازی، هردو  اطلاق می شود، در نامگذاری این کتاب کلمه ی «آوازی» منظور شده است تا جهت آن کاملا مشخص باشد. 

نکته ی مهم دیگر این است که بخش‌هایی از این کتاب بیشتر جنبه ی آموزش شفاهی دارد سوب کردن آنها با مثال‌ها و تمهیدات دیگر  به طوری که اثرگذار باشد بسیار مشکل است. امید است در این مورد توفیق نسبی حاصل شده باشد. 

داوطلبان این کتاب بیشتر کسانی هستند که زبان آنها فارسی است و سالی چند در موسیقی کار کرده اند و در مورد مبانی این هنر آگاهی لازم را دارند و مایل اند در زمینه ی تصنیف بر روی شعر فارسی  اطلاعات لازم را به دست آورند. بی شک، این کتاب برای دانش آموزان، ترانه سرایان، شاعران آوازهای کودکان و دیگر علاقه مندان نیز می تواند مفید باشد مشروط بر این که جوهر هنری آنان پشتوانه ی علاقه مندی شان در این زمینه قرار گیرد. 

پیوند شعر و موسیقی آوازی همراه با مثال های لازم ارائه و در موارد ضروری برای ابداع نشانه ها از ساده ترین شکل استفاده شده است. 

با همه تلاشی که برای ثمربخش بودن این کتاب کرده ام، هرگز مدعی آن نیستم که کاری کامل و بیکم وکاست است. امید دارم که آیندگان، ناشناخته ها و ناگفته ها را در این زمینه بیابند و با عرضه ی آنها بر گستره ی فرهنگ موسیقی کشور بیفزایند. به گفته ی دکتر خانلری: «این راه چندان آسانی نیست، زیرا هنوز کسی آن را تا پایان نپیموده که راهنمای ما باشد.» 

کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی اثر حسین دهلوی

در پایان لازم میدانم از دوستان و استادان ارجمند: آقایان دکتر محمدرضا باطنی، دکتر على محمد حق شناس (در زبان شناسی و …)، زنده یاد دکتر ضیاءالدین سجادی، خانمها دکتر مهدخت معین، نسرین پرویزی، آقای ابراهیم صفائی (در ادبیات و مفاهیم لغوی کلمات) که مرا با محبت بسیار باری دادند صمیمانه سپاسگزاری کنم و نیز از همکاران گرامی خانمها فاخره صبا، مهربانو توفیق، آقای فرهاد دهخدا و دیگر دوستان و همکارانی که در زمینه ی مسائل موسیقایی این کتاب مشورت هایی با آنان داشتم، صمیمانه تشکر میکنم. همچنین از خانم جمیله اعظمیان در عروض) و دیگر کسانی که به طور مستقیم و غیرمستقیم زحماتی را تقبل کردند بسیار ممنونم؛ گرچه ممکن است در پاره ای موارد به سبب نیازهای موسیقایی  با پوزش از آنان، نظراتشان اعمال نشده باشد. 

از صمیمیت های خویشاوند گرامی خانم سیما شاپوریان که زحمت ویراستاری، آقای محمد افتخاری که ویراستاری فنی، آقای فرزاد زعیم که نت نویسی پرکار مثال‌ها، آقای حمید قربان جو که حروف نگاری، آقای کریم بختیارفر که حروف نگاری و صفحه آرایی، هنرمند گرامی آقای مرتضی ممیز که طراحی جلد این کتاب را برعهده داشتند و همچنین آقای محمد موسوی مدیر محترم مؤسسه ی فرهنگی – هنری ماهور که با سلیقه یی خاص کتاب را چاپ و منتشر کردند صمیمانه سپاسگزاری میکنم. به گفتهی زنده یاد دکتر محماد معین «این کاری است که توانسته ایم، ولی آن نیست که خواسته ایم. 

حسین دهلوی تهران، دی ماه ۱۳۷۸