سیستم اعتدال یکسان

سیستم اعتدال یکسان یا (Equal Temperament Syste): فاصله موسیقایی مقدارِ تغییر احساس در نتیجه شنیده شدن دو صوت متوالی است. با وجود این که اکثر موسیقی­دانان این تعریف را پذیرفته ‌اند، اما احساس قابل اندازه­ گیری عددی نیست. به همین دلیل در موسیقی تفاوت زیروبمی دو صوت را با واحدِ پرده (Tone) -که در واقع معرف نسبت بسامدی معینی است – بیان می‌­کنند و آن را فاصله می‌نامند.

از نویسنده‌ی این نوشته:

• کتاب تئوری موسیقی، گام و فاصله اثر امیر انجیری
• کتاب تئوری موسیقی ریتم و وزن اثر امیر انجیری

در علم صدا­شناسی، ردیف هفت نتی دُ- رِ- می- فا- سُل- لا- سی، در هشت سطح مختلف زیروبمی تکرار می­شود­ و پلکانِ اصوات­ موسیقایی یا گسترۀ­ صوتی موسیقی را بوجود­ می­ آورد. بطوریکه­ نسبت بسامد هر صدا به صدای نظیر خود در­ ردیف پائین­­ تر 2 به 1 است. پلکان اصوات موسیقایی در­شکلِ زیر نشان­ داده شده­است.

به روشِ آمریکایی[1]، ردیف­ هایِ هفت ­نُتی درگسترۀ اصواتِ موسیقایی از پایین به بالا با شمارۀ صفر تا هشت که پس از نامِ لاتینیِ اصوات موسیقایی نوشته می­ شود- اصطلاحاً اُکتاوِ صفر تا هشت- نامگذاری می­شوند. فقط با اُرگ­[2]­هایِ بزرگِ کلیسا می­ توان تمامیِ گسترۀ صوتیِ موسیقایی را اجرا کرد. سازهایِ دیگر بخشی از گسترۀ صوتیِ موسیقایی را در اختیارِ نوازنده قرار می­ دهد. آن بخش از گسترۀ صوتیِ موسیقایی که توسّطِ ساز قابلِ اجرا است گسترۀ صوتیِ ساز نامیده می­ شود. صرفِ نظر از اُرگِ بزرگِ کلیسا، بیشترین گسترۀ صوتی توسّطِ پیانُو قابلِ اجرا است. بَم ­ترین صدایِ پیانُو A0 و زیرترینِ آن C8 است.

سیستم اعتدال یکسان یاگام منسوب به باخ از تقسیم فاصلۀ هشتمِ­ درست به دوازده نیم­ پردۀ کاملاً مساوی از حیثِ نسبتِ بسامدی به­ وجود­آمده ­است. این سیستم که­ تاکنون متداول است فقط مربوط به سازهایِ شستی­ دار مانندِ پیانُو،هارپسیکورد، اُرگ­وسازهایِ دارایِ پرده ­بندیِ ثابت با نیم ­پرده ­هایِ­ کاملاً برابر مانندِ گیتاروماندولین است.این سیستم در سالِ 1691 میلادی توسّطِ وِرک­ مایستر[3] اُرگ­نواز و آهنگساز آلمانی پیشنهاد شدودرسالِ 1706 بوسیلۀ نایدهارت[4]عملی شد. یوهان سپاستین باخ[5] نیز بنا به اهمیّتِ این کشفِ جدید،48 پرِلودوفوگ از آثارِ خود را به نامِ این سیستم،کِلاوسنِ­ تعدیل شدۀ دقیق[6]نامید و به همین دلیل گام ابداع شده برمبنای سیستم اعتدال یکسان را گامِ باخ نامیدند.

در سیستم­ اعتدال­ یکسان نسبت بسامدی نیم ­پردۀ کرُماتیک­ ودیاتُنیک با هم برابرومساویِ ریشۀ دوازدهمِ نسبتِ بسامدیِ هشتمِ­ درست­ است.به­ عبارت دیگر فاصلۀ هشتمِ درست با نسبت بسامدیِ  2 به 1،به دوازده نیم پردۀ کاملاً مساوی تقسیم می­شود که نسبت بسامدی­ هر نیم ­پرده برابرخواهد بود با (1.059463094 )

باآنکه­ درگذشته، موسیقیدانان­ و ­صوت­‌شناسان کشورهای­ مختلف­ ازجمله­ چین، یونان­ وایران،هر­یک­ برحسبِ مُدهای موسیقایی­ خود، برایِ تثبیت بسامد اصوات موسیقایی سعی فراوان کرده‌اند، امّا هنوز تمام ممالک دنیا به اتّفاق نظرنرسیده­ اند.از قرنِ نوزدهم میلادی در کشورهایِ غربی کوشش‌­هایی به قصدِ تعیین و تثبیت بسامد اصوات موسیقایی به عمل آمد.در نتیجۀ این کوشش‌­ها یونسکو در سال 1939 میلادی به منظور ایجاد حس تفاهم بین ­المللی، بسامد A4 (“لا”یی­ که به فاصلۀ ششم­ بزرگ­ بالاتر از”دُ”یِ میانی ­است­ وتوسّط بیست­ و نُهمین شستی سفید پیانو از سمت چپ نواخته می‌­شود) را 440 هرتز تثبیت کرد. بسامد سایر اصواتِ موسیقایی­ بر مبنای نسبتی که با”لا”ی 440 هرتز دارند محاسبه می­شود.تعیین بسامد اصوات­ موسیقایی ­برمبنای “لا”ی 440 هرتز را کوک دیاپازون­ می­‌نامند.

در جدول ذیل بسامد اصوات پیانوی کوک­ شده بر مبنای لای 440 هرتز نشان داده شده است.

اکنون که بسامد اصوات در پیانویِ کوک­ شده بر مبنایِ لایِ 440 هِرتز در دست است، مقدار هر نیم ­پردۀ دلخواه (از میان ­87 نیم­ پرده ­ای که گسترۀ صوتیِ پیانو را تشکیل ­داده­است) از حیث مقدار بسامد ­قابلِ محاسبه می­‌باشد. در جدول زیر قدرِمطلق [7] تفاضل بسامد هر دو صدای متوالی که فاصلۀ نیم ­پرده­ ای می­‌سازند، نشان داده شده‌است.

پانوشت | سیستم اعتدال یکسان

[1] American standard pitch notation(ASPN) [2]-اُرگِ بزرگِ کلیسا را در قرن 17 سلطانِ سازها لقب داده بودند. [3]- Werkmeister [4]- Neid Hart [5]- Johann Sebastian Bach [6]-Clavecin bien tempere [7]- قدر مطلق عددی حقیقی،مقدار عددی آن بدون در نظر گرفتن علامت آن است. بنابراین قدر مطلق یک عدد همواره مثبت یا صفراست. به دیگر سخن قدر مطلق یک عدد برابر است با فاصلۀ آن عدد تا صفر.