هدف در این دوره آشنایی با مباحث ارکستراسیون و یادگیری آنالیز ارکستراسیون قطعات موسیقی در دوره‌های مختلف است. تمرکز ما بر آشنایی با ارکستراسیون چه در قالب ارکستر و آنسامبل‌های مجلسی و چه ارکسترهای عظیم و سمفونیک است.
سازهای معمول مورد استفاده در ارکسترهای عظیم عبارت‌اند از: سازهای زهی؛ ویلون، ویولا، چلو، کنترباس، هارپ و گیتار، بادی‌چوبی‌ها؛ پیکولو، فلوت، فلوت آلتو، فلوت باس، کلارینت، کلارینت سوپرانو، باست هورن، ابوا، فاگوت، کنترفاگوت و کرآنگله، بادی‌برنجی‌ها؛ هورن، ترومپت، ترومبون و توبا، سازهای کوبه‌ای پوست‌صدا؛ تیمپانی، اسنر درام و بس درام، سازهای کوبه‌ای خودصدا؛ سیمبال‌ها، مثلث، تام-تام، تامبورین، بلوک چوبی، زایلوفون، ماریمبا، وایبرافون، گلوکن‌اشپیل، کروتیلس، چایمز و زنگوله، سازهای کلیددار؛ پیانو، ارگ بادی، آکوردئون، هارپسیکورد و چلستا. در ارکسترها و آنسامبل‌های کوچک و مجلسی تعداد کمتر و یا گروهی از سازها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آنچه در ارکستراسیون اهمیت دارد استفاده کردن از سازها در رجیسترهای مختلف و محدوده‌های صوتی متفاوت به صورت برجسته یا لایه‌های با برجستگی کمتر است. نباید فراموش کرد که آهنگسازان دوره‌ها و سبک‌های مختلف به اقتضای سبکشان و قواعد هارمونی، پلی‌فونی و… این کار را به بهترین شکل ممکن انجام داده‌اند.
منبع ما در این دوره قسمت دوم کتاب ارکستراسیون ادلر و پارتیتورهای آهنگسازان دوره‌های مختلف است. کتاب ارکستراسیون نوشته ساموئل ادلر در سال 1982 به چاپ رسیده است. بخش اول کتاب که حجم عظیمی از کتاب را در بر می‌گیرد، بخش سازشناسی آن است. بخش دوم کتاب که تقریباً یک سوم انتهایی کتاب را شامل می‌شود نیز مربوط به مسئله ارکستراسیون است. این کتاب به دلیل مثال‌های به روزی که دارد و همینطور جامع و کامل بودنش بسیار مورد توجه بوده است. ما نیز در این دوره تمام تلاشمان را می‌کنیم که به بررسی آثار مهم بپردازیم و با مثال‌های درخور و حائز اهمیت به درک بهتر مطالب کمک کنیم.
يونان قديم در نمايشهای خود عده ای خواننده و بازيگر به نام كروس را در مكانی مخصوص بين صحنه و تماشاگران قرار می دادند و اين مكان را اركسترا می ناميدند. با آنكه بعد از يونانيها بيش از هزار سال است اين سنت متروك شده است. اما در قرن 16 و 17 ميلادی در نمايشها از نوازندگانی استفاده ميشد كه به تقليد از يونانيان برای آنها محل در پايين صحنه نمايشی در نظر گرفته ميشد و بتدريج نام اركستر از نام مكان به خود گروه نوازندگان گذارده شد. در ابتدا سازهای قديمی مانند عود، ويولا، كلاوسن و گاهی ارگ جزء اركستر بود. اركستری كه در سال 1600 ميلادی با اراتوريوی كاواليدی همراهی ميكرد از يك كلاوسن، يك هارپ، دو فلوت و يك ويولا تشكيل شده بود و در سال 1607 مونته وردی در اپرای اورفه اركستر وسيعتری را بكار گرفت. سازهای زهی، كلاوسن، هارپ، عود، ويولون، ويولا، ويولنسل، باس، كنترباس و تعدادی سازهای بادی مانند شيپور، فلوت، ترومپت، كرنه و تعدادی ارگ در اركستر وی بكار گرفته شد بودند. و آهنگسازان ديگر نيز با تغيير تعداد سازها اركسترهايی را ساختند. اما هايدن نخستين كسی بود كه اركستر سمفونيك را از تركيب سه گروه اصلی سازهای زهی، سازهای بادی و سازهای ضربی به وجود آورد. اركستر 18 نفره هايدن اغلب سازها را بكار گرفتند و بعدها موتسارت كلارينت و ترومبون را نيز به اركستر اضافه نمود و پيكلو اركستر را غنی تر نمود و بعدها بتهوون، واگنر، برامس و چايكوفسكی به سازهای بادی و ضربی اركستر اهميت و توجه ويژه ای كرده و جلوه و اثر بهتری را برای اركستر ايجاد نمودند.
ارکستراسیون یا سازآرایی یکی از شاخه‌های مهم آهنگسازی است و به مراحل فنی نوشتن یک قطعهٔ موسیقی برای ارکستر و آنسامبل‌های مختلف گفته می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان ارکستراسیون را دانش انتخاب و ترکیب سازها و نیز برقراری تعادل میان گروه‌های سازی در راستای تصنیف یا تنظیم یک قطعه موسیقیِ ارکستری دانست.
فراگیری ارکستراسیون برای آهنگساز امکان استفاده از رنگ‌های صوتی گوناگون و ترکیبات پر شمارشان را فراهم می‌آورد. برای مثال آهنگساز می‌آموزد که چگونه یک آکورد را به‌طور متعادل بین گروه‌های ارکستر توزیع کرده و چگونه به یک صدای متعادل و منطقی دست پیدا کند و در صورت لزوم چگونه ملودی را برجسته‌تر از بخش‌های دیگر نشان دهد. همچنین چگونه می‌توان از سازها و رنگ‌های مختلف ارکستری استفاده کرد و جمله‌های موسیقی را با طرح‌های متنوع ارکستری کنار هم قرار داد. از هکتور برلیوز، ریچارد واگنر، ریمسکی کورساکف، ایگور استراوینسکی، موریس راول و گوستاو مالر با عنوان بزرگان و قله‌های هنر ارکستراسیون در موسیقی کلاسیک نام برده می‌شود. در قیاس با نقاشی، می‌توان ارکستراسیون را رنگ‌آمیزی یک اثر هنری نامید و البته همان‌طور که در نقاشی مرسوم است، در موسیقی نیز ارکستراسیون لزوماً پس از مراحل ساخت ملودی، ریتم، هارمونی و کنترپوان وارد نمی‌شود و بسیاری از آهنگسازان از همان ابتدا سازبندی و رنگ‌آمیزی اثر خود را تصور و مشخص می‌نمایند. با این وجود به آهنگسازان تازه‌کار پیشنهاد می‌شود که بدون داشتن پیش‌طرح شروع به نوشتن قطعه‌ای برای ارکستر ننمایند.
شاید اولین نمونه‌های به کارگیری فن ارکستراسیون به شکل جدی را بتوان به اپرا ارفئو نوشته کلودیو مونته‌وردی نسبت داد. با این حال می‌توان ریشه‌های تفکر نسبت به لایه‌های ارکستری را در قطعات دوره رنسانس جست و جو کرد.
پیش‌نیاز برای بهره‌مندی بیشتر از این دوره، تئوری موسیقی، هارمونی، پلی‌فونی، سازشناسی و شناخت بر ساختار پارتیتورهای دوران قواعد مشترک می‌باشد. در خصوص تئوری موسیقی تسلط کافی در زمینه سرکلید‌ها، تونالیته‌ها، متر، تمپو، تقسیمات متریک و… بسیار بر یادگیری موثر بوده و آن را تسهیل می‌کند. داشتن دانش متوسط در زمینه هارمونی و پلی‌فونی بسیار اهمیت دارد. ما در تمرین‌های ارکستراسیون این دوره از هنرجویان می‌خواهیم که با استفاده از ساختار ارکستر، ملودی داده شده را با هارمونی مورد نظر ارکستره کنند. آشنایی با پارتیتور و پارتیتورخوانی نیز بسیار حائز اهمیت است، چراکه در این دوره به بررسی پارتیتور آهنگسازان بزرگ پرداخته می‌شود تا بهتر با لایه‌های ارکستری آشنا شویم و با استفاده از تجربیات آنها به رنگ صوتی مورد نظر خود در قطعاتمان برسیم. برای بحث سازشناسی باید با مبانی مطرح شده در بخش اول کتاب ارکستراسیون ساموئل ادلر یا کتاب‌های سازشناسی هنرستان آشنایی داشته باشید اما در این دوره نیازی به تهیه کتاب ارکستراسیون ساموئل ادلر یا کتب سازشناسی هنرستان نیست.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.