کلاس نوازندگی تار

محمدرضا لطفی، جلیل شهناز، حسین علیزاده و علی قمصری همگی در چیزی مشترک اند، چیزی که ما آنها و سرگذشت و فعالیت های زندگیشان را با آن میشناسیم، سازشان. سازی که پیدایش آن نه زمانش مشخص است و نه مکانش اما از نقطه ای در تاریخ موسیقی ایران، این ساز تبدیل به مهمترین ساز در اجرا، شناخت و تدریس موسیقی کلاسیک ایران میشود. در ابتدا مقام ها، دستگاه ها و گوشه ها برای اجرا با آن ساز، ردیف میشوند، محمد رضا لطفی با صدای تار در کانون چاووش در کنار مردم می ایستد، جلیل شهناز با صدای تار بداهه هایی خلق و اجرا میکند که نظیر ندارند، حسین علیزاده در آلبوم هایی شاهکار مانند فریاد و بی تو به سر نمیشود صدای تار را به گوش جهانیان میرساند و علی قمصری به نقطه، نقطه ایران سفر میکند و صدای موسیقی کل ایران را با تار خود همراه میکند و به گوش ما می‌رساند و این میشود که، تار به شناخته شده ترین و پرمخاطب ترین ساز ایرانی تبدیل میشود.

قبل از رسیدن به شیوه های نوین آموزشی در ساز های ایرانی و تفکر امروزی درباره آموزش ساز، دیدگاه قالب بر این مسئله به گونه ای بود که برای آموزش هر ساز دوره ای با زمان مشخص وجود داشت،  برای مثال حدودا دوره سنتور یکساله، دوره ویولن دوساله ولی دوره تار در ساز های ایرانی از بقیه ساز ها طولانی تر و حدودا چهار سال و نیمه بوده. البته که در حال حاضر همه میدانیم که در هیچ بحثی از موسیقی، پایانی وجود ندارد اما دلیل تعیین این بازه های زمانی در آموزش ساز این بوده که یعنی نوازنده در این مدت میتواند صدای خوبی را از ساز بیرون بکشد و آشنایی نسبی از موسیقی ایرانی در ساز خود داشته باشد و بتواند هنرجوی مبتدی را آموزش دهد که طولانی بودن دوره تار نشان از پیچیدگی زیاد در رسیدن به سطحی مطلوب از توانایی نوازندگی تار است اما اینجا منظور آسان بودن سنتور یا ساز دیگری نیست و باز هم همه میدانند که هر سازی در مسائل مختلفی پیچیدگی های متفاوتی دارد و بحث اصلا مقایسه ساز ها نیست.

نبود کلاس های پداگوژی( آموزش تدریس) در ایران مخصوصا برای آموزش تدریس ساز های ایرانی باعث شده است که افراد زیادی که نوازنده های بسیار توانمندی هستند به آموزش بپردازند و در حال حاضر معیار انتخاب استاد، توانمدی افراد در نوازندگی ساز است، نه توانمندی در آموزش نوازندگی ساز به همین علت داشتن برنامه برای اداره و ادامه کلاس و تدریس هر مبحثی میتواند یکی از مهمترین معیار ها واقع شود تا از مشکلات زیادی جلوگیری شود و میتوان گفت کسی که دغدغه مندی بالایی برای شیوه پیش برد کلاس و نوع تدریس خود دارد همچنان که نوازنده توانمندیست میتواند استاد بسیار خوبی هم باشد.

تار در تاریخ موسیقی ایران به شکلی که امروزه میبینیم وجود نداشته و پیدایش آن با شکل امروزی خود که در ایران و آذربایجان دیده میشود نه زمان مشخص و دقیقی دارد و نه مکان مشخص و دقیق اما اهمیت این ساز به طرز عجیبی در دوره قاجار زیاد میشود و ردیف های زیادی برای آن تدوین میشوند. نوازندگی تار امروزه در ایران و آذربایجان به شیوه متفاوتی دنبال میشود که تار آذری را نوازنده در سینه خود میگیرد و دست راستش را از زیر کاسه به سیم ها میرساند و مضراب میزند اما در ایران نوازنده نقاره ساز را روی پای راست خود قرار میدهد و دست راستش را از کنار ساز و روی خرک عبور داده و مضراب میزند اما اهمیت این موضوع زمانی مشخص میشود که ما در تمامی عکس های موجود از نوازندگان تار در ایران از دوره قاجاریه میبینیم که تار ها به شیوه امروزی آذربایجان در دست گرفته شده است اما باز هم برای ما مشخص نیست که این نوع گرفتن ساز، ژستی برای عکاسی با ساز بوده است یا در واقع ساز به همین روش نواخته میشده. ساز تار در اکثر تصاویر اولیه زمان قاجار یک سیم کمتر از شش سیم امروزی داشته و سیم ششم در تار را میرزا غلامحسین درویش یا درویش خان به این ساز اضافه میکند. دستان بندی روی ساز تار همانند ساز سه تار است و به همین دلیل اکثر نوازنده های تار، تا حدی میتوانند سه تار هم بنوازند و تفاوت نوازندگی تار و سه تار در نوع مضراب زدنشان است. مضراب تار اکثرا فلزی کوچک است که بخشی از آن با موم پوشیده شده است و سیم ها را به صورت جفت جفت خراش میدهد.

نمیتوان درباره سازی صحبت کرد اما درباره نوازندهایش نه. در ابتدا از محمدرضا لطفی، جلیل شهناز، حسین علیزاده و علی قمصری نام برده بودم که این افراد علاوه بر تاثیر گذاری بر موسیقی ایران، بر شیوه نوازندگی تار هم بسیار تاثیر گذار بوده و هستند به طوری که در نوازندگی خود به امضایی شخصی رسیده اند، جلیل شهناز مکتب اصفهان را رونق داد و زنده‌ کرد، محمدرضا لطفی با تکیه بر ردیف موسیقی زمان قاجار را دوباره در نوازندگی خود ترویج کرد و حسین عیزاده نوآوری هایی را در نوازندگی تار پی‌گرفت که علی قمصری راه او را در این مسئله ادامه داد و ویرتئوزیته را در نوازندگی تار به افراد دیگر نشان داد.

هر هنرجویی برای شرکت در هر دوره ای نیازمند پیش نیاز هاییست که میتوانند بسیار پیچیده باشند و یا حتی خیلی ساده، اما به عقیده من پیش نیاز همه دروس تئوریک و یا عملی، علاقه و پشتکار مداوم در هنرجوست و البته که شرکت همزمان در دوره های تئوری موسیقی به هنرجویان پیشنهاد میشود اما اگر هم کسی نتواند در آن دوره ها شرکت کند، استاد توضیحاتی درباره مسائل مورد نیاز در طول کلاس ها خواهد داد اما این توضیحات به هیچ وجه به منزله بی‌نیاز شدن هنرجویان از کلاس های تئوری نیست و این مسئله شرکت در دوره تخصصی تئوری یا سلفژ و … باعث تسریع پیشرفت خود هنرجو در کلاس ساز میشود و در نهایت به نفع هنرجو خواهد بود.