کتاب موسیقی عاشیق های آذربایجان

مقدمه کتاب موسیقی عاشیق های آذربایجان

کتاب موسیقی عاشیق های آذربایجان،کتاب عاشیق های آذربایجان را هنرمندانی معرفی کرده است که در شاعری، آهنگسازی و نوازندگی ، خوانندگی و داستان سرایی استاد هستند و با ساز و آواز ، اشعار و داستان هایشان در غم و شادی مردم شریک هستند. در بخشی از مقدمه کتاب درباره عاشیق ها آمده است : « عاشیق هنرمندی است که یک تنه تار و پود فرهنگ ملی و بومی قوم خود را در هم تنیده و از آن جامه ای فاخر پدید آورده است که با گذشت زمان ، محافل علمی و آکادمیک جهان بیشتر به اهمیت آن پی می برند. »

هرقلعه فولکلور از اساسی ترین شاخص های اصالت فرهنگی محسوب می شود. هنر عاشیقی مهم ترین و غنی ترین شاخه ادبیات شفاهی ملل ترک، از جمله مردم آذربایجان است. بر خلاف نظریاتی که عاشیق را با مفاهیم نارسایی چون: «نوازنده دوره گرد»، «مطرب» و… می خوانند، عاشیق هنرمندی است که در شاعری، آهنگسازی و نوازندگی، خوانندگی و داستان سرایی استاد است. به تعبیری دیگر، اگر عاشيقها نبودند، از فولکلور غنی آذربایجان، به جز چیزهای پراکنده و کم محتوا، هیچ نمی ماند. عاشیق ها مردمی ترین هنرمندانی هستند که با ساز و آواز، و اشعار و داستانهایشان در غم و شادی مردم شریک می شوند.

آمال و آرزوها، عادتها و باورها، و آداب و رسوم مذهبی و ملی مردم، طی سالیان دراز، در هنر ارزشمند آنها انعکاس پیدا کرده است. عاشیق های استادی چون: «علعسگر»، «قشم»، «خسته قاسیم» و دیگران در اشعار خود بارها به مفاهیم و دشادين مذهبی اشاره می کنند. آنها خود را «حق عاشیقی» و «آللاه عاشیقی» می نامند. هنر عاشیقی کامل ترین هنر مردمی در ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، و حتی گرجستان و ارمنستان است. عاشیق هنرمندی است که یک تنه تار و پود فرهنگ ملی و بومی قوم خود را در هم تنیده و از آن جامهای فاخر پدید آورده است که با گذشت زمان، محافل علمی و آکادمیک جهان بیشتر به اهمیت آن پی می برند. تاریخ مدون و مشخص هنر عاشیقی از زمان شاه اسماعیل صفوی آغاز می شود. ای که خود شاعر بوده و «شاه خطایی» تخلص میکرده، ارادت خاصی به عاشيقها دا است.

از این رو، در این زمان هنر عاشیقی جان تازه ای می گیرد. سرآمد عاشیق های این دوره، «دده قربانی»، از نزدیکان دربار شاه اسماعیل، بوده و دیوان شعرش اولين دیوان مدون شعر عاشیقی است. در فاصله سال ۱۴۷۱ (سال تولد عاشیق قربانی) تا سال ۱۹۲۶م (سال درگذشت عاشیق علعسگر، سر حلقه عاشیق های معاصر)، هنر عاشیقی همگام با تحولات اجتماعی دستخوش دگرگونی شده و عاشیق های بی شماری را، مانند عابباس توفارقانلی،، خسته قاسیم، واله، ملاجمعه، مسکین اسد، ساری عاشیق، خان چوبان و حسین بوز القانلی در دامان خود پرورده است. عاشیق ها در چندین هنر مهارت دارند؛ شعر می سرایند، آهنگ می سازند، نوازندگی میکنند، آواز می خوانند، نقالی می کنند، و با توجه به حال و هوای مجلس می رقصند. نسل قدیم عاشیق ها علاوه بر هنرهای مذکور، به اغلب امور دینی و دنیوی مردم همچون: طبابت، عقد ازدواج و اخوت، و پیشگویی اینده نیز می پرداختند.

چنین شخصی را «ائلجہ بیلن» می گفتند. آخرین آنها عاشیق «خسته قاسیم» (قرن دوازدهم هجری) است که دوازده سال در نجف اشرف به فراگیری علوم دینی پرداخت و علاوه بر عاشیقی، در روستای زادگاهش، «تیکمه داش» از توابع تبریز، و روستاهای اطراف آن به امور مذهبی مردم رسیدگی می کرد. اساسا همه این هنرها در کنار هم هنر عاشیقی را شکل می دهند؛ اما با گذر زمان و با توجه به شرایط اجتماعی، عاشيق ها جایگاه اصلی خود را از دست داده و فقط یک نوازنده و خواننده شناخته می شوند.

عاشیق ها را به طور کلی می توان به دو دسته تقسیم کرد:

دسته اول: عاشیق های خلاق و استاد هستند که شعرهای نغز می سرایند، داستان – دی پردازند، اهنگ می سازند، و سرودها و ساخته های خود و آثار گذشتگان را با مهارت – تمام اجرا می کنند.

دست دوم: عاشیق های حرفه ای و ایفاگرند که اشعار و داستانهای عاشیق های استاد را از بر کرده، هنر عاشیقی را فراگرفته، و به مجالس شادی مردم شور و حرارت می بخشند.

داشتن صدای خوب، آشنایی با آهنگ های عاشیقی، فوت و فن مجلس گذاری، و چیرگی در نواختن ساز از عوامل موفقیت و مقبول بودن این عاشیق ها به شمار می رود. شناخت و بررسی موسیقی عاشیقهای آذربایجان، که هدف این کتاب است، در علم موسیقی شناسی به رشته «اتنوموزیکولوژی» گرایش پیدا میکند. «اتنو» در لغت به مفهوم قوم یا گروه خاصی از مردم بومی یک منطقه است و در ترکیب با کلمه «موزیکولوژی»، به معنای موسیقی شناسی، علمی نسبتا جدید پدید می آورد.

اتنوموزیکولوژی کتاب موسیقی عاشیق های آذربایجان

هدف اصلی این علم بررسی موسیقی نواحی مختلف جهان، ریشه یابی، و مطالعه تطبیقی آن است. اساس کار پژوهشگران این علم گردآوری اطلاعات و مدارک، و تدقیق و ترویج موسیقی بومی و سنتی در راستای شناخت نیازهای جوامع معاصر است. دانش اتنوموزیکولوژی نخستین بار در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم پایه گذاری شد و هدف پدید آورندگان آن مطالعه موسیقی با توجه به بافت های فرهنگی مناطق گوناگون بود. هنر چندوجهی عاشیقی نیز بر موسیقی استوار است و هنرهای دیگری چون: نقالی، شاعری، و رقص حول محور موسیقی ایجاد شد. موسیقی عاشیقی دستمایه موسیقی کلاسیک مقامی آذربایجان شده است. آهنگسازان و سمفونیست های آذربایجان در آثار خود از موسیقی عاشیقی به فراوانی بهره مند شده اند.

بر اساس گفته استادان عاشیقی، آهنگ های عاشیقی، که به اصطلاح «هاوا» ناميده می شوند، ۷۲ یا ۷۳ آهنگ هستند؛ اما این تعداد با گذشت زمان از طرف عاشیق های دیگر زیاد شده و امروزه به ۱۳۰ تا ۱۴۰ آهنگ رسیده است. بعضی از این آهنگ ها در منطقه خاصی مشهور بوده و در آنجا بیشتر اجرا می شدند. برخی از این آهنگها در مناطق مختلف به اسامی گوناگون نامیده می شوند. از باب مثال، اهنگ «مخمس» عاشیق های تبریز در آذربایجان غربی با نام «دستان» مشهور است.