کتاب تئوری و هارمونی بنیادین جز بامداد خوشقدمی

سخن ویراستار کتاب تئوری و هارمونی بنیادین جز

کتاب تئوری و هارمونی بنیادین جز، بامداد خوشقدمی: برگردان پارسی کتاب «تئوری، هارمونی و فرم در موزیک جز» که در سال ۱۳۹۴ به همت انتشارات نقش جهان به چاپ رسید، جای خود را در میان علاقمندان به فراگیری بنیان های علمی موزیک جز پیدا نموده و با واکنش ها و سنجشگری های گوناگونی رویارو گردید. از آنجایی که این کتاب، نخستین گام برای ارایه ی مرجعی فراگیر و بنیادین برای آموزش تئوری و هارمونی موزیک جز بوده و تا پیش از آن کوششی برای برگرداندن واژگان تخصصی موزیک جز به فارسی رخ نداده بود، مهم ترین چالش پیشاروی مترجم را، برگزینش واژگان پارسی هرچه دقیق تر و درست تر برای رساندن روح مفاهیم ترمینولوژی موزیک جز بر می ساخت. از همین روی، مترجم ناگزیر از ساختن واژگان جدید در ترمینولوژی موزیک در زبان پارسی گردید. این امر با بازگشت به ریشه های لاتین و یونانی بر سازنده ی واژگان جز در زبان انگلیسی و یافتن ریشه های مشترک آنها با واژگان پهلوی و پارسی ممکن گشت. اکنون، گام دوم در راستای پیشبرد شناخت تئوری و هارمونی بنیادین موزیک جز، همین کتاب پیش روست. بامداد خوشقدمی، که دانش آموخته ی «تئوری، آهنگسازی و آرانژمان جز» در دانشگاه Jam Music Lab در وین است، به واسطه ی شناخت بسیار خوبی که از هارمونی جز
سه و نزد اساتید برجسته ای در این زمینه آموزش دیده، و همچنین آثاری که به زیبایی در این حوزه ته و با گروه های گوناگون در اروپا اجرا نموده است، تصمیم به تألیف و چاپ کتابی بسیار را در تبیین هارمونی جز گرفته که پیش درآمد پرفسور مولباخر بر آن، خود گواه ارزش این کتاب
ده نکته ی مهم، رویکرد زبانی بامداد به واژه شناسی و واژه سازی در ساختار زبان ، از آنجا که بامداد با زبانهای آلمانی، انگلیسی و لاتین آشنایی کامل داشته و زبان
به خوبی می شناسد، توانسته است واژگان ارزشمندی را به ترمینولوژی جز پارسی وید
بیافزاید. البته نگارنده ی این سطور نیز به پیشنهاد ایشان، ویراستاری این کتاب را بر عهده گرفته و هرکجا که نیاز دیده، کوشیده است تا واژگان دو کتاب یادشده را هرچه یکپارچه تر و یکدست تر سازد. انتشارات نقش جهان بر آن است که این گامها را با چاپ کتاب های مرجع و بنیادین در زمینه های گوناگون علم موزیک ادامه داده و بتواند بر غنای واژه شناسی موزیک در زبان ارجمند پارسی بیافزاید. شاید که گامی باشد هرچند کوچک در راستای اعتلای فرهنگ و هنر سرزمینمان.

شهاب طالقانی مرداد ماه ۱۳۹۶، تهران
کتاب تئوری و هارمونی بنیادین جز

مقدمه کتاب تئوری و هارمونی بنیادین جز، بامداد خوشقدمی

در نگارش کتاب تئوری و هارمونی بنیادین جز پیش رو تلاش نموده ام که با هم سنجی میان بن مایه های گوناگون در زمینه تئوری و هارمونی جز، به یک دستاورد یکپارچه برسم. در این راستا ناچار به رویارویی با . گاه ناسازگاری های موجود در بن مایه های گوناگون بوده ام. همچنین کوشیده ام که تا جای ممک برخود با این دگرسانی ها بی طرفانه و پیرو اندیشه ی نقادانه، سازگارترین و فراگیرترین رویکرد راک و یا از همنشيني آنها به نگاه و رویکردی کامل تر برسم. هرگاه نیز دودلی و تردید به سراغم آمد هم اندیشی با استادان امر دریغ نورزیدهام. همچنین گفتنی است که برخی خط مشی های بخش یازدهم، دستاورد استقرای شخصی از واکاوي پارتیتورهای گوناگون در کارگان ارپرتوارا جز است.
در کنار جستارهای بنیادین تئوری جز تلاش نموده ام که در فصل های دهم و یازدهم این کتاب، نیم نگاهی به ساختار ملودی جز و همچنین تکنیک های هارمونیزاسیون و آرایمان لازانژمان جز داشته باشم. گرچه پرداختن به تکنیک های آهنگسازی و آرایمان و همچنین ساز آرایی جز، خود گفتاری گسترده و نیازمند کتابی جداگانه است، پرداختن به تکنیک ها و روش های ابتدایی در این زمینه می تواند هنرجوی علاقمند به آهنگسازی و آرایمان را در برداشتن نخستین گام‌هایش یاری بکند.

درباره‌ی رویکرد زبانی در این کتاب تئوری و هارمونی بنیادین جز (موسیقی جاز)  لازم میدانم اندکی هم دربارهی رویکرد زبانی به کار رفته در این کتاب توضیح بدهم. یکی از دشواری هایی که ما امروزه در خواندن نوشته های تخصصی (از جمله در زمینهی موزیک به زبان فارسی داریم، این است که زبان فارسی با وجود توانایی های شگرفش در زایایی، به دلیل وجود بیش از اندازهی واژه های بیگانه و اینکه این وام واژه ها در دستگاو صرفی (چرخ دنده های دستوری) زبان فارسی به سختی زایا هستند، چابکی و توانمندی خود را در بیان مفاهیم نوین تا حدودی از دست داده است. برای پرهیز از هرگونه کژفهمی باید بگویم که وجود واژه های بیگانه در یک زبان به خودی خود به هیچ روی بد نیست و چه بسا مایه ی بالندگی بیشتر زبان شود. همان گونه که در بسیاری زبان های اروپایی نیز گاه تا حدود ۱۵ درصد واژه های بیگانه وجود دارد. گرفتاری زمانی پدید می آید که این واژه های بیگانه مانند آنچه در زبان فارسی رخ داده است، بسته به بافتار، کاهی ۶۰ تا ۸۰ درصي زبان را در بر بگیرند که در این صورت چرخدنده های دستوری زبان از کار افتاده زبان بالندگی و زایایی خود را از دست خواهد داد. حال آن که توانمندی هر زبانی در رویارویی با مفاهیم نوین، زایایی آن است. گفتار نویسنده ۱۳ در برخورد با واژگان تخصصی زبان های اروپایی می توان برخی از آنها را که دارای مشتق نبوده و همچنین در نوشتار فارسی بی هیچ دشواری نوشته می شوند، به آسانی در بافتار زبان فارسی به کار بدون نیاز به اینکه برابر فارسی برایشان بسازیم. برخی دیگر از واژگان تخصصی، تنها نیستند، و به همراه خود مشتقهای دیگری دارند که پذیرفتن آنها در زبان فارسی ما را در رویارویی با مشتقهای شان دچار مشکل می کند و در نتیجه گاهی نیاز خواهیم داشت برابر یک جمله ی انگلیسی، چنادین جملهی فارسی بیاوریم. در این شرایط، نیازمند برساختن برابرهای فارسی هستیم. افزون بر اینها، واژه های فارسی برای فارسی زبانان تصویر دارند که می تواند به دریافت ژرف تری از یک مفهوم نزد آنها بیانجامد (بسنجید پافشاری» را با «اصرار». کدامیک برای شما تداعی کننده ی تصویر ذهنی است؟).

نکته ی بسیار مهم در این راستا این است که واژگان تخصصی در خود زبان های اروپایی نیز معمولا نوواژه هایی هستند که از سوی شخص، اشخاص یا جنبش ها برای برچسب زدن به مفاهیم نوین، به صورت مصنوعی ساخته می شوند و این ذهنیت که واژه سازی به دلیل مصنوعی بودن کاری بیهوده است، تصور نادرستی است که گاه میان برخی از ما رواج دارد. برای نمونه واژهی tonicization یک واژهی تخصصی موزیک در زبان انگلیسی است که یک انگلیسی زبان غیر متخصص در موزیک آن را نمی شناسد و این واژهی تخصصی به صورت مصنوعی بدین گونه ساخته شده است که در آغاز از واژهی tonic (برابر «پایه» در فارسی) با افزودن پسوند فعل ساز ize فعل to tonicize را ساخته اند انگار که در فارسی بگوییم تونیکيدن) و سپس از آن اسم مصدر tonicization را ساخته اند. اتفاقا این واژه، از آن دسته واژه های تخصصی است که در نقش های دستوری گوناگون به کار می رود و به زبان دیگر، مشتق هایی با خود دارد و پذیرفتنش در زبان فارسی می تواند به هرچه گنگ تر شدن نوشتار بیانجامد. برای نمونه مشتقهای زیر از این واژه کاربردی اند:
to tonicize, tonicized, tonicization, tonicizing, … در بالا دیدیم که چگونه می توان در زبان انگلیسی، به آسانی با افزودن پسوندهایی از اسم به فعلی و سپس از فعل به اسم مصدر رسید. همچنین با افزودن پسوندهایی مشخص، صفت شای
عالی و دشعولی ساخته می شوند. زبان فارسی هم که زبانی هندو – اروپایی و هم ریشه با بیشتر زبان های اروپایی است در دستگاه صرفی اش چنین توانایی هایی را دارد ولی این توانایی های صرفی در واژه های بیگانه به آسانی کار نمی کند و دستاوردش عبارت هایی بسیار سترون مانند نویسیزه کردن»، «تونیسیزه شده»، «توئیسیزاسیون» و «تونیسيزه کننده خواهد بود که هم دریافت موم را برای خواننده چند برابر دشوارتر می کند و هم این که هیچ گونه تصویر ذهنی از مفهوم مورد گفتگو به خواننده نخواهد داد. که از توانمندی های بنیادین زبانی که نمونه اش را در بالا دیدیم و در همه ی زبان های زایای جهان مانند انگلیسی، آلمانی و غیره بسیار مایه ی بالندگی آنهاست، توانایی ساخت فعل از اسم و صفت اور . چیزی که شوربختانه آن را به ما با نام «مصدر جعلی» آموزش داده اند که دارای بار معنایی بازدار است، حال آن که در تاریخ زبان فارسی از زمانهی باستان تا فارسی میانه و نوین) همیشه ابزارها پرکاربرد برای ما بوده و اتفاقا امروزه زبان ما به آن بیش از هر زمان دیگر نیازمند است. توانایی ساخت فعل از اسم و صفت مهم است، زیرا فعل زاياترين سازمایه دستوری است و از آن می توان مشيتها فراوانی گرفت که در زبان تخصصی برای برچسب زدن مفاهیم نوین می تواند ابزاری کارساز باشد.
یکی از راهکارهایی که اروپاییان برای واژه سازی در راستای برچسب زدن مفاهیم نوین از آن بهره برده و می برند، یاری گرفتن از زبان های باستانی شان (لاتین و یونانی باستان است که بخشی از این فرآیند مربوط به زنده کردن پیشوندها و پسوندهای زایای باستانی است. کاری که ما نیز در زبان فارسی می توانیم بکنیم، یاری گرفتن از زبانهای ایرانی باستان و میانه است. در این راستا بسیاری از ریشه های فعلی و پیشوندها و پسوندهای کهن می توانند به یاری ما بیایند. تاکنون بسیاری از پیشوندهای کهن ایرانی که هم ریشه با پیشوندهای زایای اروپایی هستند از سوی فرهنگستان زبان فارسی زنده شده اند که می توان به پیرا۔ (برابر -peri)، ترا- (برابر -trans)، ڈش (برابر -dys)، پرا۔
برابر -para)، هو- (برابر -eu)، ارتا- (برابر -ortho) و غیره اشاره کرد. همچنین کمبودهایی که گاه در زبان فارسي کنونی برای بیان برخی از مفاهیم داریم، در نیاکان زبان فارسی وجود نداشته است. برای نمونه، امروزه برابری در خور و مناسب برای فعل انگلیسی to vary و در نتیجه برای مشتق هایش مانند variation نداریم. حال آنکه فعل «ورتیدن» (ریشه ی فعلى «ورت) + پسوند مصدر ساز) در زبان فارسی باستان وجود داشته که هم ریشه و هم معنی با to vary است و باززایی آن می تواند به بالندگی بیشتر زبان ما بیانجامد.

چیزی که گاهی به آن اشاره می شود نا آشنا بودن برخی نوواژه های تخصصی است. در این میان گفتنی است که واژگان تخصصی به هر روی باید برای مخاطب تعریف شوند و نمی توان ‘ داشت که مخاطب آنها را از پیش
بداند. برای نمونه همین واژهی DOnicization انگلیسی زبان واژهای غریب و ناآشناست که پیش از ورود به مبحث تخصصی باید برایاو نه شود. در رویارویی با این واژه در زبان فارسی، چه «تونیسیزاسیون» را بکار ببریم، چه برای ”
خواننده (یا شنونده) با یک واژهی ناآشنا و بیگانه روبرو خواهد شد که باید برایش تعریف شود. پس هر که در این زمان بتوانیم واژه ای در خور و مناسب بیابیم که بتواند در چه بهتر که در این زمان بتوانیم واژه ای در خور و م چرخ دنده های دستور زبان ما مشتق های دیگری از این واژه را نیز به آسانی در دسترس قرار این گونه نیست که هر موزیسینی به صرف فارسی زبان بودن بتواند واژه های مناسبی بسازد (در این میان گاهی با برابرهای فارسی بسیار بدی در پهنه ی تخصصی موزیک روبرو هستیم). | واژه سازی نیازمند شناخت نسبی از زبان های کهن، زبان امروز و روند دگردیسی آنها است. در این میان من با شناخت نسبتا خوبی که از زبان فارسی میانه (پهلوی ساسانی) و همچنین شناخت اندکی که از زبان های فارسی باستان و اوستایی دارم، توانستم در برخورد با برخی واژه های تخصصی به برابرهای نسبتا مناسبی برسم و در مواردی که با تنگنا روبرو بودم، از هم اندیشی دوستانی زبان شناس بهره ها بردم. با این وجود ممکن است این واژه ها بهترین گزینه ی ممکن نباشند و امید است که در صورت نیاز از سوی دیگران ويراسته و یا با گزینه ی بهتری جایگزین شوند همانند چشمه ای که می جوشد تا به آبی پاک و گوارا برسد).

بامداد شوشتند می وين – خرداد ماه ۱۳۹۲

کتاب تئوری و هارموی بنیادین جز، بامداد خوشقدمی